ความหมายของการนิเทศการศึกษา: จากแนวคิดสู่การปฏิบัติ

บทนำ

การนิเทศการศึกษาเป็นกระบวนการสำคัญที่มีบทบาทหลักในการพัฒนาคุณภาพการศึกษา ซึ่งในอดีตนักวิชาการ และผู้เชี่ยวชาญได้ให้คำจำกัดความของการนิเทศการศึกษาไว้หลากหลายรูปแบบ ตั้งแต่การมองในลักษณะของกิจกรรมทางวิชาการที่จัดให้กับครู ไปจนถึงการมองในลักษณะของงานวิชาการในโรงเรียน อย่างไรก็ตาม การให้ความหมายในลักษณะดังกล่าวยังขาดความชัดเจนและนำไปสู่การปฏิบัติได้ยาก จึงทำให้ในปัจจุบันมีการให้ความหมายของการนิเทศในลักษณะของกระบวนการมากขึ้น

มุมมองของนักวิชาการด้านการนิเทศการศึกษา

นักวิชาการหลายท่านได้ให้ความหมายของการนิเทศการศึกษาที่สะท้อนถึงการทำงานเกี่ยวกับการนิเทศอย่างชัดเจน ดังนี้

Harris, (1975) กล่าวว่า การนิเทศการศึกษา คือ “การที่บุคลากรในโรงเรียนได้กระทำกับบุคคล หรือสิ่งอื่นใดเพื่อคงไว้ หรือเปลี่ยนแปลงการปฏิบัติงานของโรงเรียนซึ่งจะมีผลโดยตรงต่อการบรรลุเป้าหมายทางการสอนของโรงเรียน” ความหมายนี้เน้นย้ำถึงการดำเนินการที่มีเป้าหมายชัดเจนในการพัฒนาการปฏิบัติงานของโรงเรียน

Eye, Netzer and Krey, (1971) มองการนิเทศการศึกษาว่าเป็น “ส่วนหนึ่งของการบริหารโรงเรียนซึ่งจะมุ่งเน้นสัมฤทธิผลของการสอนให้เป็นไปตามความคาดหวังของระบบการศึกษา” แนวคิดนี้เชื่อมโยงการนิเทศเข้ากับระบบการบริหารจัดการโรงเรียนโดยรวม

Spears, (1967) ให้ความหมายที่เน้นกระบวนการโดยกล่าวว่า การนิเทศการศึกษาเป็น “กระบวนการที่จะทำให้เกิดการปรับปรุงกระบวนการเรียนการสอนของครูโดยการทำงานร่วมกับบุคลากรที่เกี่ยวข้องกับเรื่องนี้” ซึ่งเน้นไปที่การทำงานร่วมกันและการปรับปรุงการเรียนการสอน

ประเด็นสำคัญในความหมายของการนิเทศการศึกษา

จากความหมายที่นักวิชาการต่าง ๆ ได้เสนอไว้ สามารถสรุปประเด็นสำคัญในความหมายของการนิเทศการศึกษาได้ 2 ประเด็นหลัก ดังนี้

1. การนิเทศการศึกษาเป็น “กระบวนการ”

การนิเทศการศึกษาไม่ใช่เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นครั้งเดียว แต่เป็น “กระบวนการต่อเนื่องในการทำงานร่วมกัน” ระหว่างผู้นิเทศกับผู้รับการนิเทศ กระบวนการนี้ต้องการการวางแผน การดำเนินการ และการประเมินผลอย่างเป็นระบบ

2. การพัฒนาคุณภาพของนักเรียนผ่านตัวกลาง

การนิเทศการศึกษามีเป้าหมายสูงสุด คือ การพัฒนาคุณภาพของนักเรียน แต่การดำเนินการจะผ่านตัวกลาง คือ ครูและบุคลากรทางการศึกษา หลักการนี้สะท้อนให้เห็นในผลงานของนักวิชาการหลายท่าน

Wiles and Lovell, (1975) กล่าวว่า “ศึกษานิเทศก์ คือ บุคคลที่หน่วยงานมอบหมายให้ทำหน้าที่ปฏิสัมพันธ์กับผู้อื่น เพื่อปรับปรุงคุณภาพในการเรียนของนักเรียน”

Harris, (1963) ได้ย้ำว่า “การนิเทศมีผลต่อผู้เรียนโดยผ่านบุคคลอื่นและสิ่งอื่น”

สงัด อุทรานันท์. (2530) ได้สรุปประเด็นสำคัญในความหมายของการนิเทศการศึกษาได้ว่า

การนิเทศการศึกษาเป็น “กระบวนการ” ในการทำงานร่วมกันระหว่างผู้นิเทศกับผู้รับการนิเทศ และการนิเทศการศึกษา เป็นการพัฒนาคุณภาพของนักเรียนโดยผ่านตัวกลาง คือครูและบุคลากรทางการศึกษา
สงัด อุทรานันท์, (2530)

แม้แต่ในวงการธุรกิจและอุตสาหกรรมก็ยอมรับในหลักการเดียวกันนี้ โดย (George, Jr., 1979) กล่าวว่า “การนิเทศเป็นการทำงานให้สำเร็จโดยผ่านบุคคลอื่น”

นิยามการนิเทศการศึกษาที่เหมาะสม

จากการศึกษาความหมายที่นักวิชาการต่าง ๆ ได้เสนอไว้ สามารถสรุปความหมายของการนิเทศการศึกษาที่สอดคล้องกับความคิดของนักวิชาการทางการนิเทศการศึกษาได้ว่า

“การนิเทศการศึกษา คือ กระบวนการทำงานร่วมกับครูและบุคลากรทางการศึกษา เพื่อให้ได้มาซึ่งสัมฤทธิผลสูงสุดในการเรียนของนักเรียน” สงัด อุทรานันท์, (2530)

สรุปความหมายของการนิเทศการศึกษา

การนิเทศการศึกษาได้พัฒนาจากการมองในลักษณะของกิจกรรมทางวิชาการหรืองานวิชาการในโรงเรียนเพียงอย่างเดียว มาเป็นการมองในลักษณะของกระบวนการที่มีความชัดเจนและสามารถนำไปปฏิบัติได้

ประเด็นสำคัญ 2 ประการ ของการนิเทศการศึกษา:

1. เป็นกระบวนการทำงานร่วมกัน ระหว่างผู้นิเทศกับผู้รับการนิเทศ
2. มุ่งพัฒนาคุณภาพของนักเรียนผ่านตัวกลาง คือครูและบุคลากรทางการศึกษา

คำจำกัดความนี้สะท้อนถึง

• ลักษณะการทำงาน: เป็นกระบวนการต่อเนื่อง ไม่ใช่เหตุการณ์ครั้งเดียว
• วิธีการดำเนินงาน: การทำงานร่วมกัน ไม่ใช่การสั่งการหรือควบคุม
• กลุ่มเป้าหมาย: ครูและบุคลากรทางการศึกษา
• เป้าหมายสูงสุด: สัมฤทธิผลสูงสุดในการเรียนของนักเรียน

บทสรุป

การนิเทศการศึกษา หมายถึง กระบวนการพัฒนาการเรียนการสอน ผ่านการทำงานร่วมกันระหว่างผู้นิเทศ และผู้รับการนิเทศ เพื่อยกระดับคุณภาพการเรียนรู้ของผู้เรียน

การนิเทศการศึกษาในความหมายที่แท้จริงไม่ใช่เพียงการตรวจสอบ หรือการควบคุม แต่เป็นกระบวนการพัฒนาที่เน้นการทำงานร่วมกันอย่างสร้างสรรค์ระหว่างผู้นิเทศและผู้รับการนิเทศ โดยมีเป้าหมายร่วมกัน คือ การพัฒนาคุณภาพการเรียนรู้ของผู้เรียนให้ดีที่สุด การเข้าใจความหมายของการนิเทศการศึกษาในมุมมองนี้ จะช่วยให้การปฏิบัติงานด้านการนิเทศมีประสิทธิภาพและบรรลุเป้าหมายที่ตั้งไว้ได้อย่างแท้จริง

และนี่คือคำจำกัดความที่เกิดจากการสังเคราะห์ และการศึกษาจากแหล่งข้อมูลต่าง ๆ ที่นำเสนอในหนังสือ “การนิเทศการศึกษา หลักการ ทฤษฏี และปฏิบัติ”

ดร.อนุศร หงษ์ขุนทด
ศึกษานิเทศก์ วิทยฐานะศึกษานิเทศก์เชี่ยวชาญ
4 มิถุนายน 2568

---

แหล่งอ้างอิง

แหล่งข้อมูลหลัก:

• สงัด อุทรานันท์. (2530). การนิเทศการศึกษา หลักการ ทฤษฏี และปฏิบัติ (ฉบับปรับปรุงเพิ่มเติม). กรุงเทพมหานคร. โรงพิมพ์มิตรสยาม.

แหล่งข้อมูลที่อ้างอิงในหนังสือ:

• Eye, G. G., Netzer, L. A., & Krey, R. D. (1971). Supervision of Instruction: A Phase of Administration. Harper & Row.
• George, C. S., Jr. (1979). Supervision in Action: The Art of Managing Others. Reston Publishing Company.
• Harris, B. M. (1963). Supervisory Behavior in Education. Prentice-Hall.
• Harris, B. M. (1975). Supervisory Behavior in Education (2nd ed.). Prentice-Hall.
• Spears, H. (1967). Improving the Supervision of Instruction. New york. Prentice-Hall.
• Wiles, K., & Lovell, J. T. (1975). Supervision for Better Schools (4th ed.). Prentice-Hall.

Comments

comments

Powered by Facebook Comments