การออกแบบและพัฒนาแผนการนิเทศการศึกษา: แนวทางสู่การยกระดับคุณภาพการศึกษาในยุคปัจจุบัน

ดร.อนุศร หงษ์ขุนทด
ศึกษานิเทศก์ วิทยฐานะศึกษานิเทศก์เชี่ยวชาญ
สพม.นครราชสีมา
Musicmankob@gmail.com

บทคัดย่อ

บทความนี้มุ่งนำเสนอแนวทางเชิงลึกในการออกแบบและพัฒนาแผนการนิเทศการศึกษา เพื่อยกระดับคุณภาพการศึกษาในบริบทปัจจุบัน โดยครอบคลุมหลักการสำคัญ กระบวนการที่เป็นระบบ และการประยุกต์ใช้เครื่องมือที่หลากหลาย การวิเคราะห์เน้นย้ำถึงความจำเป็นในการบูรณาการแนวคิดสมัยใหม่ เช่น การนิเทศวิถีใหม่ การนิเทศเชิงออกแบบ และการใช้เทคโนโลยีปัญญาประดิษฐ์ เพื่อให้แผนการนิเทศมีความยืดหยุ่น ตอบสนองต่อความต้องการที่แท้จริงของสถานศึกษา และส่งเสริมการพัฒนาวิชาชีพครูอย่างยั่งยืน นอกจากนี้ บทความยังได้สำรวจบทบาทและสมรรถนะที่เปลี่ยนแปลงไปของผู้นิเทศในยุคดิจิทัล รวมถึงเครื่องมือเชิงปฏิบัติที่สามารถนำมาใช้ในการนิเทศได้อย่างมีประสิทธิผล ข้อเสนอแนะเชิงกลยุทธ์สำหรับผู้กำหนดนโยบาย ผู้ปฏิบัติงาน และนักวิจัย ถูกนำเสนอเพื่อส่งเสริมการออกแบบการนิเทศที่ตอบสนองต่อพลวัตการเปลี่ยนแปลงของระบบการศึกษาในอนาคต

คำสำคัญ: แผนการนิเทศการศึกษา, การออกแบบการนิเทศ, การพัฒนาวิชาชีพครู, การนิเทศวิถีใหม่, เทคโนโลยีการศึกษา, ผู้นิเทศ

บทนำ

การนิเทศการศึกษาเป็นกระบวนการสำคัญที่มุ่งปรับปรุงและพัฒนาคุณภาพการศึกษาผ่านความร่วมมือระหว่างผู้นิเทศและผู้รับการนิเทศ (Briggs & Justman, 1952; สำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษา, 2018) โดยมีเป้าหมายสูงสุดคือการช่วยให้ผู้เรียนเกิดความรู้ความสามารถตามวัตถุประสงค์ของการศึกษา (ณัฏฐกันย์ ใจกันทา, 2561; Briggs & Justman, 1952) ในยุคที่ประเทศไทยกำลังก้าวเข้าสู่ยุค 4.0 ซึ่งมีการพัฒนาเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสารอย่างรวดเร็ว ระบบการนิเทศที่แข็งแกร่งจึงมีความจำเป็นอย่างยิ่ง (สำนักงานศึกษาธิการภาค 6, 2023) ผู้นิเทศการศึกษา (Supervisor) มีบทบาทสำคัญในการชี้นำและช่วยเหลือครูในการจัดกิจกรรมการเรียนรู้ให้มีประสิทธิภาพ (สำนักงานศึกษาธิการภาค 6, 2023)

บทบาทสมัยใหม่ของผู้นิเทศการศึกษาได้ขยายขอบเขตไปมากกว่าการกำกับดูแลแบบดั้งเดิม โดยครอบคลุมถึงการช่วยเหลือครูในการพัฒนาตนเอง การส่งเสริมการปรับปรุงหลักสูตร การปรับปรุงการสอน การเปิดโอกาสให้ผู้เชี่ยวชาญในโรงเรียนช่วยเหลือเพื่อนครู การส่งเสริมความสนใจในอุปกรณ์การสอน การช่วยให้ครูเข้าใจผู้เรียนได้ดีขึ้น การช่วยเหลือในการประเมินผลผู้เรียน การส่งเสริมการประเมินตนเองของครู และการช่วยให้ครูประสบความสำเร็จและรู้สึกมั่นคงในบทบาทของตน (สำนักงานศึกษาธิการภาค 6, 2023) การนิเทศถูกมองว่าเป็นทั้งศาสตร์และศิลป์ ซึ่งต้องอาศัยผู้นิเทศที่มีความรู้ความเข้าใจอย่างลึกซึ้งเกี่ยวกับทฤษฎีการจัดการเรียนรู้ ทักษะการสื่อสารและการแก้ปัญหาที่ดี รวมถึงคุณลักษณะส่วนบุคคลเชิงบวก เช่น ความทุ่มเทและความเป็นมิตร (สำนักงานศึกษาธิการภาค 6, 2023) การออกแบบและพัฒนาแผนการนิเทศการศึกษาที่มีประสิทธิผลจึงจำเป็นต้องอาศัยความเข้าใจในหลักการสำคัญ กระบวนการที่เป็นระบบ และการประยุกต์ใช้เครื่องมือที่หลากหลาย เพื่อให้เกิดการพัฒนาอย่างต่อเนื่องและยั่งยืน

หลักการและแนวคิดสำคัญในการออกแบบแผนการนิเทศการศึกษา

แผนการนิเทศการศึกษาที่ดีควรเป็นเอกสารที่จัดทำขึ้นอย่างเป็นระบบ เพื่อกำหนดแนวทาง กระบวนการ และกิจกรรมในการให้คำแนะนำ ความช่วยเหลือ และการสนับสนุนเพื่อยกระดับคุณภาพการศึกษาของสถานศึกษาและบุคลากร (Digital Learning Classroom, 2024) โดยมีหลักการสำคัญดังนี้:

1. การมุ่งเน้นผู้เรียนเป็นสำคัญ (Student-Centered Approach): แผนต้องให้ความสำคัญกับผลลัพธ์การเรียนรู้ของผู้เรียนเป็นอันดับแรก กิจกรรมทั้งหมดในแผนควรส่งผลโดยตรงต่อการพัฒนาคุณภาพการจัดการเรียนรู้ โดยคำนึงถึงความหลากหลายของผู้เรียนและบริบทของสถานศึกษา (Digital Learning Classroom, 2024)
2. การพัฒนาอย่างต่อเนื่องและยั่งยืน (Continuous and Sustainable Development): การนิเทศควรเป็นกระบวนการที่ดำเนินไปอย่างต่อเนื่องและเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมองค์กร ไม่ใช่กิจกรรมที่ทำเป็นครั้งคราว แผนควรเป็นวงจรการพัฒนาที่ใช้ข้อมูลจากการประเมินเพื่อปรับปรุงอย่างสม่ำเสมอ (Digital Learning Classroom, 2024)
3. การมีส่วนร่วมของทุกฝ่าย (Collaborative Approach): ความสำเร็จของแผนขึ้นอยู่กับการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วน ทั้งผู้บริหาร ครู บุคลากรทางการศึกษา นักเรียน และผู้ปกครอง การเปิดโอกาสให้ทุกฝ่ายมีส่วนร่วมในการออกแบบ ดำเนินการ และประเมินผล จะช่วยสร้างความรู้สึกเป็นเจ้าของและนำไปสู่การปฏิบัติที่มีประสิทธิผลมากขึ้น (Digital Learning Classroom, 2024)
4. การใช้ข้อมูลเป็นฐาน (Data-Driven Decision Making): การออกแบบแผนควรตั้งอยู่บนข้อมูลที่น่าเชื่อถือ เช่น ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของนักเรียน ผลการประเมินคุณภาพภายในและภายนอก หรือการสำรวจความต้องการของครูและนักเรียน การวิเคราะห์ข้อมูลที่ครอบคลุมจะช่วยให้แผนตอบสนองความต้องการที่แท้จริงของสถานศึกษา (Digital Learning Classroom, 2024)
5. ความยืดหยุ่นและการปรับตัว (Flexibility and Adaptability): ในโลกที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว แผนการนิเทศต้องมีความยืดหยุ่นและสามารถปรับตัวให้เข้ากับสถานการณ์ต่างๆ ได้ การออกแบบควรพิจารณาสถานการณ์ในอนาคตและมีทางเลือกหรือแผนสำรอง (Digital Learning Classroom, 2024)
6. การบูรณาการกับงานประจำ (Integration with Regular Work): แผนการนิเทศที่มีประสิทธิผลควรถูกบูรณาการเข้ากับงานประจำวันของครูและบุคลากรทางการศึกษา เพื่อไม่ให้เป็นภาระเพิ่มเติม การออกแบบกิจกรรมที่สามารถทำได้ในระหว่างการสอนปกติจะช่วยให้การนิเทศเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมการทำงานของโรงเรียน (Digital Learning Classroom, 2024)
7. การใช้เทคโนโลยีสนับสนุน (Technology Integration): เทคโนโลยีสามารถเพิ่มประสิทธิภาพของกระบวนการนิเทศได้อย่างมาก เช่น การใช้แพลตฟอร์มออนไลน์สำหรับการแลกเปลี่ยนข้อมูล การใช้วิดีโอสำหรับการสังเกต หรือซอฟต์แวร์วิเคราะห์ข้อมูล (Digital Learning Classroom, 2024; Graduate Studies Review, Nakhon Sawan Sangha College, 2024)
8. การพัฒนาวิชาชีพครู (Professional Development): แผนควรเน้นการพัฒนาสมรรถนะของครูในทุกด้าน ทั้งความรู้ในเนื้อหาวิชา ทักษะการสอน การใช้เทคโนโลยี และทักษะการวิจัยในชั้นเรียน (Digital Learning Classroom, 2024)
9. การสร้างชุมชนแห่งการเรียนรู้ (Professional Learning Community – PLC): การส่งเสริมการจัดตั้ง PLC ภายในสถานศึกษาเป็นแนวคิดสำคัญในการออกแบบแผนการนิเทศ เพื่อส่งเสริมวัฒนธรรมการแบ่งปันความรู้ การทำงานร่วมกัน และการพัฒนาร่วมกันในหมู่ครู (Digital Learning Classroom, 2024)
10. การประเมินผลและการสะท้อนคิด (Evaluation and Reflection): การประเมินผลเป็นองค์ประกอบสำคัญของแผนการนิเทศที่มีประสิทธิผล ควรมีการกำหนดกระบวนการประเมินที่ชัดเจนสำหรับการประเมินผลอย่างต่อเนื่องและผลลัพธ์สุดท้าย การส่งเสริมให้ครูและผู้มีส่วนได้ส่วนเสียมีส่วนร่วมในการสะท้อนคิดอย่างสม่ำเสมอจะช่วยให้เกิดการเรียนรู้จากประสบการณ์ (Digital Learning Classroom, 2024)
11. ความสอดคล้องกับนโยบายและมาตรฐานการศึกษา (Alignment with Educational Policies and Standards):แผนต้องสอดคล้องกับนโยบายการศึกษาระดับชาติและระดับภูมิภาค รวมถึงมาตรฐานการศึกษาที่เกี่ยวข้อง (Digital Learning Classroom, 2024; Office of the Basic Education Commission, 2023; SESAONKP, 2023)
12. การสร้างแรงบันดาลใจและแรงจูงใจ (Inspiration and Motivation): แผนควรมีกิจกรรมที่สร้างแรงบันดาลใจและแรงจูงใจให้ครูพัฒนาตนเอง โดยเน้นการเสริมพลังและการให้กำลังใจตลอดกระบวนการพัฒนา (Digital Learning Classroom, 2024)

แนวทางและขั้นตอนในการเขียนแผนการนิเทศการศึกษา

การเขียนแผนการนิเทศการศึกษาสามารถใช้กรอบการทำงานที่เป็นระบบ เช่น วงจรคุณภาพ PDCA (Plan-Do-Check-Act) (Uthranan, 1987; Wat Charoen Rom Mueang School, 2021; Trat Education Office, 2023)

โครงสร้างแผนการนิเทศการศึกษา (ตามแนวทางทั่วไป): (Digital Learning Classroom, 2024)

ส่วนที่ 1: บทนำ

• หลักการและเหตุผลของการนิเทศ: อธิบายภารกิจ บทบาท หน้าที่ ขอบเขตความรับผิดชอบ และงานที่ได้รับมอบหมาย
• วัตถุประสงค์ของการนิเทศ: กำหนดเป้าหมายที่ชัดเจน
• กรอบแนวคิดการนิเทศ: ระบุแนวคิดหรือทฤษฎีที่ใช้เป็นพื้นฐานในการออกแบบแผน

ส่วนที่ 2: วิธีการดำเนินงานนิเทศ (ตามวงจร PDCA)

• ขั้นวางแผน (Plan):
  • การศึกษาสภาพปัจจุบัน ปัญหา และความต้องการ: เป็นขั้นตอนแรกที่สำคัญที่สุดในการกำหนดปัญหาและความต้องการในการแก้ปัญหาหรือพัฒนา (SESAONKP, 2023) ซึ่งรวมถึงการวิเคราะห์ข้อมูลพื้นฐานของสถานศึกษา การสำรวจความคิดเห็นของผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง การวิเคราะห์ผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของนักเรียน การสังเกตการณ์และประเมินการจัดการเรียนการสอน การวิเคราะห์นโยบายและเป้าหมายทางการศึกษา และการประเมินทักษะและความสามารถของครู (Digital Learning Classroom, 2024; Report on Active Learning Supervision, n.d.)
  • การจัดประชุม: ประชุมเพื่อวางแผน กำหนดเป้าหมายร่วมกัน และจัดสรรทรัพยากร (คน งบประมาณ เนื้อหา สื่อ อุปกรณ์) (Digital Learning Classroom, 2024)
  • การกำหนดปฏิทินการนิเทศ: กำหนดวันเวลาที่ชัดเจน (Chumphon Primary Educational Service Area Office 2, 2023; Digital Learning Classroom, 2024)
• ขั้นปฏิบัติการนิเทศ (Do):
  • รูปแบบการนิเทศ: เลือกรูปแบบที่เหมาะสม เช่น การนิเทศแบบคลินิก การนิเทศแบบร่วมพัฒนา การนิเทศแบบพี่เลี้ยง การโค้ชโดยเพื่อนร่วมงาน หรือการนิเทศแบบใช้การวิจัยเป็นฐาน (Digital Learning Classroom, 2024)
  • กิจกรรมการนิเทศ: กำหนดกิจกรรมที่หลากหลาย เช่น การเยี่ยมชั้นเรียน การสอนสาธิต การประชุม การอบรมเชิงปฏิบัติการ การโค้ช การให้คำปรึกษา (Trat Education Office, 2023)
  • เทคนิคการนิเทศ: ใช้เทคนิคที่หลากหลาย เช่น การให้คำปรึกษาแบบตรง/ไม่ตรง/ผสมผสาน การใช้เทคนิคแซนด์วิชในการให้ข้อเสนอแนะ (Satree Thung Song School, n.d.; Trat Education Office, 2023)
  • เครื่องมือ สื่อ นวัตกรรม และเทคโนโลยี: เตรียมและประยุกต์ใช้เครื่องมือทั้งแบบดั้งเดิม (แบบสอบถาม แบบสังเกต) และดิจิทัล (LMS, แอปพลิเคชันการโค้ช, AI) (Graduate Studies Review, Nakhon Sawan Sangha College, 2024; Kleedonyor, 1991; What are the different types of educational supervision, n.d.)
  • การทำงานร่วมกันและการวิจัย: ส่งเสริมการทำงานร่วมกันระหว่างครูและผู้นิเทศ รวมถึงการทำวิจัยในชั้นเรียน (Digital Learning Classroom, 2024)
• ขั้นสรุปผลการนิเทศ (Check):
  • การเก็บรวบรวมข้อมูล: ใช้เครื่องมือที่ออกแบบไว้ (Digital Learning Classroom, 2024)
  • การวิเคราะห์และประเมินผล: วิเคราะห์ข้อมูลที่รวบรวมได้เพื่อประเมินผลการนิเทศ (Digital Learning Classroom, 2024)
  • การสังเคราะห์ผล: สังเคราะห์ข้อมูลเพื่อสรุปผลการดำเนินงาน (Digital Learning Classroom, 2024)
• ขั้นปรับปรุงแก้ไข (Act):
  • การทบทวนและปรับปรุงการดำเนินงาน: นำผลการประเมินมาปรับปรุงแผนและกระบวนการนิเทศอย่างต่อเนื่อง (Digital Learning Classroom, 2024)
  • การสรุปและรายงานผล: รวบรวม วิเคราะห์ สังเคราะห์ ประเมิน และสรุปผลการนิเทศทั้งหมด เพื่อรายงานต่อผู้บริหารและผู้เกี่ยวข้อง (Chumphon Primary Educational Service Area Office 2, 2023; Digital Learning Classroom, 2024; SESAONKP, 2023)

ส่วนที่ 3: ระบบสนับสนุน (Online/Offline)

• ปฏิทินการนิเทศ: แสดงกำหนดการที่ชัดเจน (Digital Learning Classroom, 2024)
• รายละเอียดรูปแบบการนิเทศ: ระบุรูปแบบการนิเทศที่ใช้ (On-site/On-Air/On-Demand/Online/On-Hand) (Digital Learning Classroom, 2024; Wat Charoen Rom Mueang School, 2021)
• ข้อมูลพื้นฐานกลุ่มเป้าหมาย: ข้อมูลของครูและสถานศึกษาที่รับการนิเทศ (Digital Learning Classroom, 2024)
• เครื่องมือการนิเทศ: ระบุเครื่องมือที่ใช้ (Digital Learning Classroom, 2024)
• คำสั่งคณะทำงาน: เอกสารที่เกี่ยวข้องกับการแต่งตั้งคณะทำงาน (Digital Learning Classroom, 2024)
• ข้อมูลพื้นฐานศึกษานิเทศก์: ข้อมูลส่วนตัวของผู้นิเทศ (Digital Learning Classroom, 2024)
• เครือข่ายการประสานงาน: ข้อมูลติดต่อของเครือข่ายที่เกี่ยวข้อง (Digital Learning Classroom, 2024)

แนวทางต่อยอดในการออกแบบและพัฒนาแผนการนิเทศ

เพื่อต่อยอดการออกแบบและพัฒนาแผนการนิเทศให้ทันสมัยและมีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น ควรพิจารณาแนวทางดังต่อไปนี้:

1. การนิเทศวิถีใหม่ (New Way Supervision):
   • เน้นการใช้ “พื้นที่เป็นฐาน” และ “นวัตกรรมในการขับเคลื่อน” (Office of the Basic Education Commission, 2023; Chumphon Primary Educational Service Area Office 2, 2023)
   • เริ่มต้นด้วย “การตรวจสุขภาพของโรงเรียน” เพื่อสำรวจข้อมูล ปัญหา จุดแข็ง และความต้องการในการนิเทศ (Chumphon Primary Educational Service Area Office 2, 2023)
   • จัดทำ “แผนพัฒนาคุณภาพ” และ “แผนปฏิบัติการนิเทศ” ที่สอดคล้องกับข้อมูลที่ได้ (Chumphon Primary Educational Service Area Office 2, 2023)
   • ใช้กระบวนการ “การนิเทศแบบจูงใจด้วยกระบวนการ 4A” (Awareness, Attempt, Achievement, Accreditation) เพื่อเสริมสร้างศักยภาพของสถานศึกษา (Chumphon Primary Educational Service Area Office 2, 2023)
   • บูรณาการเทคโนโลยีในการนิเทศ เช่น การนิเทศออนไลน์ (Chumphon Primary Educational Service Area Office 2, 2023)
2. การนิเทศเชิงออกแบบ (Design Supervision):
   • นำกระบวนการ 5 ขั้นตอนของ Design Thinking มาประยุกต์ใช้: Empathize (เอาใจใส่), Define (กำหนดปัญหา), Ideate (สร้างแนวคิด), Prototype (สร้างต้นแบบ), Test (ทดสอบ) (Wattanasretthanukul et al., 2024)
   • ส่งเสริมหลักการมีส่วนร่วม เน้นความเข้าใจซึ่งกันและกัน และการแก้ปัญหาแบบองค์รวม (Wattanasretthanukul et al., 2024)
3. การประยุกต์ใช้เทคโนโลยีและ AI:
   • ใช้ LMS (เช่น Google Classroom, Moodle) เพื่อติดตามกระบวนการสอนและรวบรวมข้อมูล (Graduate Studies Review, Nakhon Sawan Sangha College, 2024)
   • ใช้ แอปพลิเคชันการโค้ช (เช่น Zoom, Microsoft Teams) สำหรับการบันทึกบทเรียนและให้ข้อเสนอแนะ (Graduate Studies Review, Nakhon Sawan Sangha College, 2024)
   • ใช้ AI และ Big Data ในการรวบรวมและวิเคราะห์ข้อมูลการเรียนรู้ของนักเรียนและการจัดการเรียนการสอนของครู เพื่อการพัฒนาที่ตรงเป้าหมาย (Graduate Studies Review, Nakhon Sawan Sangha College, 2024; What are the different types of educational supervision, n.d.)
   • พิจารณาการใช้ Generative Design ที่ AI สามารถสร้างรูปแบบการนิเทศที่เหมาะสมที่สุด (What are the different types of educational supervision, n.d.)
4. การนิเทศการจัดการเรียนรู้เชิงรุก (Active Learning):
   • ใช้กระบวนการ PIDRE (Planning, Imparting Knowledge, Implementation, Reinforcement, Evaluation) ซึ่งมีขั้นตอนการปฏิบัติอย่างละเอียด (Report on Active Learning Supervision, n.d.; Satree Thung Song School, n.d.)
   • พัฒนาครูในด้านการวัดและประเมินผลและเทคนิคการสอนที่หลากหลาย (Report on Active Learning Supervision, n.d.)
   • จัดเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้ครูสอนดีเกี่ยวกับการจัดการเรียนแบบ Active learning เพื่อพัฒนาและต่อยอด (Report on Active Learning Supervision, n.d.)
5. การนิเทศภายในที่เข้มแข็ง:
   • ส่งเสริมความร่วมมือระหว่างผู้บริหารสถานศึกษา ศึกษานิเทศก์ และบุคลากรในสถานศึกษา (Duangsanam, 2018)
   • จัดทำคู่มือการนิเทศภายในที่ชัดเจน (Duangsanam, 2018)
   • ดำเนินการนิเทศในรูปแบบที่หลากหลายและเหมาะสมกับสถานศึกษา เช่น การโค้ชโดยเพื่อนร่วมงาน การพัฒนาร่วมกันทางวิชาชีพ (Duangsanam, 2018)
   • มีการติดตาม ประเมินผล และรายงานผลอย่างเป็นระบบและต่อเนื่อง (Duangsanam, 2018)
6. การพัฒนาสมรรถนะของผู้นิเทศ:
   • ผู้นิเทศต้องมีความรู้ความเข้าใจอย่างลึกซึ้งเกี่ยวกับทฤษฎีการจัดการเรียนรู้ การพัฒนาหลักสูตร จิตวิทยาการศึกษา การวัดและประเมินผล และการศึกษาพิเศษ (SPMPhet, 2022)
   • มีทักษะการสอนที่ดี การสื่อสารที่มีประสิทธิผล การแก้ปัญหา และความเชี่ยวชาญในการใช้เทคโนโลยีดิจิทัล (SESAONKP, 2023; สำนักงานศึกษาธิการภาค 6, 2023)
   • มีทัศนคติเชิงบวก เช่น คุณธรรม จริยธรรม ความทุ่มเท ความรับผิดชอบ และความเป็นมิตร (SPMPhet, 2022; สำนักงานศึกษาธิการภาค 6, 2023)
   • พัฒนาตนเองอย่างเป็นระบบและต่อเนื่อง และเป็นผู้นำในการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ทางวิชาชีพ (SESAONKP, 2023)
7. การสร้างเครื่องมือการนิเทศที่ใช้ได้จริง:
   • ใช้แบบฟอร์มการสังเกตที่เฉพาะเจาะจง เช่น แบบฟอร์มสำหรับ BBL หรือ Active Learning (Buriram Primary Educational Service Area Office Zone 1, 2015; Satree Thung Song School, n.d.)
   • ใช้แบบฟอร์มการประชุมหลังการสังเกตเพื่อช่วยในการให้ข้อเสนอแนะและการวางแผน (Instructional Leadership for Science Practices, n.d.)
   • พิจารณาเครื่องมือที่ดาวน์โหลดได้จากแหล่งข้อมูลวิชาการที่น่าเชื่อถือ (Instructional Leadership for Science Practices, n.d.; Zepeda, n.d.)

บทสรุปและข้อเสนอแนะเชิงกลยุทธ์

การสังเคราะห์ข้อมูลและข้อจำกัดที่สำคัญ

การนิเทศการศึกษากำลังอยู่ระหว่างการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญ จากรูปแบบการตรวจสอบแบบลำดับชั้นแบบดั้งเดิมไปสู่แนวทางที่เป็นประชาธิปไตย การร่วมมือกัน และเน้นมนุษย์เป็นศูนย์กลางมากขึ้น การเปลี่ยนแปลงนี้เน้นย้ำถึงการเป็นเจ้าของร่วมกัน การเคารพซึ่งกันและกัน และการพัฒนาวิชาชีพอย่างต่อเนื่องสำหรับครู

การออกแบบการนิเทศในปัจจุบันขับเคลื่อนด้วยนวัตกรรมและความสามารถในการปรับตัว ดังที่เห็นได้จากรูปแบบต่างๆ เช่น “การนิเทศเชิงออกแบบ” และ “การนิเทศวิถีใหม่” ซึ่งให้ความสำคัญกับการแก้ปัญหาอย่างสร้างสรรค์ การปรับบริบทตามพื้นที่ และการตอบสนองอย่างรวดเร็วต่อภูมิทัศน์การศึกษาที่เปลี่ยนแปลงไป

เทคโนโลยี โดยเฉพาะแพลตฟอร์มดิจิทัลและปัญญาประดิษฐ์ กำลังกลายเป็นปัจจัยสำคัญที่ช่วยเพิ่มความสามารถในการปรับขนาด ประสิทธิภาพ และลักษณะที่ขับเคลื่อนด้วยข้อมูลของการนิเทศ ซึ่งทำให้ผู้นิเทศจำเป็นต้องเป็นผู้นำด้านดิจิทัลและตัวแทนการเปลี่ยนแปลง

บทบาทของผู้นิเทศได้ขยายตัวอย่างมีนัยสำคัญ โดยต้องการการผสมผสานที่ซับซ้อนของสมรรถนะด้านการสอน เทคนิค ความสัมพันธ์ระหว่างบุคคล และจริยธรรม “ศิลปะ” ของการส่งเสริมมนุษยสัมพันธ์และการให้คำแนะนำด้วยความเห็นอกเห็นใจมีความสำคัญเท่าเทียมกับ “วิทยาศาสตร์” ของหลักสูตรและการประเมินผล

แม้จะมีแนวทางที่เป็นทางการที่ครอบคลุมและรูปแบบที่เป็นนวัตกรรม แต่ความท้าทายที่ยังคงมีอยู่คือการแปลงนโยบายและกรอบการออกแบบไปสู่การปฏิบัติที่เป็นระบบและยั่งยืนในระดับสถานศึกษา ซึ่งบ่งชี้ถึงช่องว่างที่อาจเกิดขึ้นในด้านทรัพยากร การฝึกอบรม หรือการบูรณาการทางวัฒนธรรม

การมีอยู่ของเอกสารเฉพาะของไทยที่เข้าถึงได้จำนวนมากเป็นแหล่งข้อมูลที่มีคุณค่าสำหรับการทำความเข้าใจการนำไปปฏิบัติในโลกแห่งความเป็นจริง อย่างไรก็ตาม การพึ่งพาข้อมูลจากแหล่งข้อมูลที่จำกัดสำหรับสื่อแบบไดนามิก (วิดีโอ) มีข้อจำกัด เนื่องจากเนื้อหาของวิดีโอหลายรายการไม่สามารถเข้าถึงรายละเอียดได้จากข้อมูลที่ให้มา (Anusorn Hongkhunthod, n.d.; PDGT, n.d.; Royal College of Paediatrics and Child Health, 2022; YouTube, 2024)

ข้อเสนอแนะเชิงกลยุทธ์สำหรับนโยบาย การปฏิบัติ และการวิจัยในอนาคตในการออกแบบการนิเทศการศึกษา

• สำหรับผู้กำหนดนโยบาย:
  • ลงทุนในการพัฒนาผู้นิเทศแบบองค์รวม: นโยบายควรให้ความสำคัญกับโปรแกรมการฝึกอบรมที่ครอบคลุมสำหรับผู้นิเทศที่สร้างสมดุลระหว่างความเชี่ยวชาญด้านการสอนกับความรู้ดิจิทัลขั้นสูง ทักษะการโค้ช และความฉลาดทางอารมณ์ โดยตระหนักถึงบทบาทของพวกเขาในฐานะผู้พัฒนาวิชาชีพที่หลากหลาย
  • เสริมสร้างความเชื่อมโยงระหว่างนโยบายและการปฏิบัติ: พัฒนากลไกเพื่อให้แน่ใจว่ามีการนำกรอบการนิเทศไปใช้อย่างสอดคล้องและเป็นระบบในระดับโรงเรียน โดยจัดการกับการจัดสรรทรัพยากร การสนับสนุนอย่างต่อเนื่อง และโครงสร้างการตรวจสอบที่ชัดเจน
  • ส่งเสริมกรอบการทำงานที่ยืดหยุ่นและปรับเปลี่ยนได้: สนับสนุนการนำรูปแบบการนิเทศที่ยืดหยุ่นและปรับเปลี่ยนได้ตามแนวโน้มการศึกษาที่เกิดขึ้นใหม่และวิกฤตการณ์ที่ไม่คาดฝัน โดยบูรณาการหลักการของการออกแบบที่คล่องตัวและการปรับปรุงอย่างต่อเนื่อง
• สำหรับผู้ปฏิบัติงาน (ผู้นิเทศและผู้นำโรงเรียน):
  • ยอมรับแนวทางที่เน้นการทำงานร่วมกันและขับเคลื่อนด้วยข้อมูล: ส่งเสริมชุมชนการเรียนรู้ทางวิชาชีพ (PLCs) การโค้ชโดยเพื่อนร่วมงาน และรูปแบบการทำงานร่วมกันอื่นๆ อย่างแข็งขัน ใช้การวิเคราะห์ข้อมูลจากเครื่องมือดิจิทัลเพื่อแจ้งการตัดสินใจในการนิเทศและปรับการแทรกแซงให้เข้ากับความต้องการเฉพาะของครูและนักเรียน
  • ใช้ประโยชน์จากเทคโนโลยีอย่างมีกลยุทธ์: บูรณาการ LMS แอปพลิเคชันการโค้ช และเครื่องมือดิจิทัลอื่นๆ เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพ อำนวยความสะดวกในการนิเทศทางไกล และปรับปรุงกลไกการให้ข้อเสนอแนะ พัฒนาสมรรถนะดิจิทัลส่วนบุคคลอย่างต่อเนื่อง
  • บ่มเพาะการนิเทศที่เน้นมนุษย์เป็นศูนย์กลาง: ให้ความสำคัญกับการสร้างความไว้วางใจ ความเห็นอกเห็นใจ และความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลที่แข็งแกร่งกับครู นำเทคนิคการโค้ชและการเป็นพี่เลี้ยงที่เสริมสร้างศักยภาพของครูและส่งเสริมแรงจูงใจภายในสำหรับการเติบโตทางวิชาชีพ
• สำหรับการวิจัยในอนาคต:
  • ผลกระทบของเทคโนโลยีและ AI: ดำเนินการศึกษาเชิงประจักษ์เกี่ยวกับผลกระทบระยะยาวของ AI และเครื่องมือดิจิทัลขั้นสูงต่อประสิทธิผล ประสิทธิภาพ และองค์ประกอบของมนุษย์ในการนิเทศการศึกษา
  • การเชื่อมช่องว่างระหว่างนโยบายและการปฏิบัติ: วิจัยปัจจัยที่เอื้ออำนวยและอุปสรรคต่อการนำแนวทางนิเทศอย่างเป็นทางการไปใช้อย่างเป็นระบบและต่อเนื่องในบริบทโรงเรียนที่หลากหลาย ระบุแนวปฏิบัติที่ดีที่สุดสำหรับการขยายผลรูปแบบที่มีประสิทธิผล
  • ความแตกต่างทางวัฒนธรรมในการนิเทศ: สำรวจเพิ่มเติมว่าปัจจัยทางวัฒนธรรม (เช่น “ความเกรงใจ” ในบริบทไทย) มีอิทธิพลต่อพลวัตระหว่างผู้นิเทศกับผู้รับการนิเทศอย่างไร และรูปแบบการนิเทศสามารถปรับเปลี่ยนให้ตอบสนองต่อวัฒนธรรมและมีประสิทธิผลในสภาพแวดล้อมต่างๆ ได้อย่างไร (Thai PhD Students and their Supervisors at an Australian University, n.d.)
  • การศึกษาเชิงระยะยาวเกี่ยวกับประสิทธิผลของรูปแบบ: ดำเนินการศึกษาเชิงระยะยาวเพื่อประเมินผลกระทบที่ยั่งยืนของรูปแบบการนิเทศที่เป็นนวัตกรรม (เช่น การนิเทศเชิงออกแบบ, การนิเทศวิถีใหม่, รูปแบบ 5T, KIREE) ต่อประสิทธิภาพของครูและผลสัมฤทธิ์ทางการเรียนของผู้เรียน
  • การวิเคราะห์เนื้อหาวิดีโอ: ตรวจสอบและวิเคราะห์เนื้อหาวิดีโอการนิเทศการศึกษาอย่างเป็นระบบ (เช่น วิดีโอที่ระบุแต่ไม่มีรายละเอียดในรายงานนี้) เพื่อดึงข้อมูลเชิงปฏิบัติและแนวโน้มที่อาจไม่ปรากฏในเอกสารที่เป็นข้อความ

เอกสารอ้างอิง

Anusorn Hongkhunthod. (n.d.). Ep:01 การใช้ปัญญาประดิษฐ์เพื่อการนิเทศการศึกษา. YouTube. Retrieved August 14, 2025, from(https://www.youtube.com/watch?v=B6UjryZf0hI)

ASCD. (n.d.). Understanding by Design® Framework Introduction: What is UbD™ Framework? Retrieved August 14, 2025, from(https://files.ascd.org/staticfiles/ascd/pdf/siteASCD/publications/UbD_WhitePaper0312.pdf)

Briggs, T. H., & Justman, J. (1952). Briggs and Justman: Principles of Supervision. Retrieved August 14, 2025, from http://ea.grad.ssru.ac.th/useruploads/files/20200718/679ca73d17e40d7d887615a33bcd3eefbc8aa99e.pdf

Buriram Primary Educational Service Area Office Zone 1. (2015). เครื่องมือนิเทศ158. Retrieved August 14, 2025, from https://sarawut242003.wordpress.com/wp-content/uploads/2015/07/e0b980e0b884e0b8a3e0b8b7e0b988e0b8ade0b887e0b8a1e0b8b7e0b8ade0b899e0b8b4e0b980e0b897e0b8a8158.docx

Chumphon Primary Educational Service Area Office 2. (2023). แนวทางการนิเทศการศึกษา. Retrieved August 14, 2025, from(https://www.cpn2.go.th/wp-content/uploads/2023/03/%E0%B9%81%E0%B8%99%E0%B8%A7%E0%B8%97%E0%B8%B2%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%A8%E0%B8%B6%E0%B8%81%E0%B8%A9%E0%B8%B2-%E0%B8%AA%E0%B8%9E%E0%B8%9B.%E0%B8%8A%E0%B8%9E.2-%E0%B8%9B%E0%B8%B5-66.pdf)

Digital Learning Classroom. (2024, August 14). แนวทางการเขียนแผนการนิเทศการศึกษา สำหรับศึกษานิเทศก์. Retrieved August 14, 2025, from https://krukob.com/web/sv-5/

Duangsanam, S. (2018). Internal Supervision in Educational Opportunity Expansion Schools Under Saraburi Primary Educational Service Area Office 2. Retrieved August 14, 2025, from(http://www.repository.rmutt.ac.th/dspace/bitstream/123456789/3533/1/RMUTT-161673.pdf)

Graduate Studies Review, Nakhon Sawan Sangha College. (2024). การนิเทศติดตามและประเมินผลการจัดการศึกษาแบบออนไลน์ในยุคดิจิทัล. Retrieved August 14, 2025, from https://so02.tci-thaijo.org/index.php/jgsnsbc-journal/article/download/275015/182493/1174694

Instructional Leadership for Science Practices. (n.d.). Supervision Tools. Retrieved August 14, 2025, from https://www.sciencepracticesleadership.com/supervision-tools.html

Kleedonyor, N. (1991). สื่อและเครื่องมือการนิเทศการศึกษา. Retrieved August 14, 2025, from(https://research.otepc.go.th/files/7%20%E0%B8%9A%E0%B8%97%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%202_6wbdlbk5.pdf)

ณัฏฐกันย์ ใจกันทา. (2561). แนวโน้มการนิเทศการศึกษาในประเทศไทย. Retrieved August 14, 2025, from(https://ir.stou.ac.th/bitstream/123456789/6470/1/FULLTEXT.pdf)

Office of the Basic Education Commission. (2023, February). การนิเทศวิถีใหม่ วิถีคุณภาพ ใช้พื้นที่เป็นฐาน ใช้นวัตกรรมในการขับเคลื่อน. Retrieved August 14, 2025, from(http://www.sesalpglpn.go.th/wp-content/uploads/2023/08/%E0%B8%AB%E0%B8%99%E0%B8%B1%E0%B8%87%E0%B8%AA%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%9E%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B8%84%E0%B8%B8%E0%B8%93%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%9E%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8-%E0%B8%88%E0%B8%B2%E0%B8%81-%E0%B8%AA%E0%B8%9E%E0%B8%90.-8-3-66.pdf)

PDGT. (n.d.). PDGT educational supervisors. YouTube. Retrieved August 14, 2025, from(https://www.youtube.com/playlist?list=PLrVQaAxyJE3fZaMM12eFYDsfybDwykL3y)

Primary Educational Service Area Office. (2018, July 24). รูปแบบการนิเทศการศึกษาโดยใช้โรงเรียนเป็นฐานของสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษาประถมศึกษา. Retrieved August 14, 2025, from https://so03.tci-thaijo.org/index.php/jssr/article/download/245687/166210

Report on Active Learning Supervision. (n.d.). รายงานการนิเทศ Active Learning. Retrieved August 14, 2025, from(https://ptt2.go.th/home/wp-content/uploads/2024/02/%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8-active-learning-%E0%B8%AA%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%8A%E0%B8%A5.pdf)

Royal College of Paediatrics and Child Health. (2022). Progress+ Principle of the Month 8: Educational supervision is of high quality. YouTube. Retrieved August 14, 2025, from https://www.youtube.com/watch?v=jci586Hvd_M

Satree Thung Song School. (n.d.). คู่มือการนิเทศการจัดการเรียนรู้เชิงรุกของครู. Retrieved August 14, 2025, from https://www.stss.ac.th/uploads/prostd_013720.pdf

SESAONKP. (2023). คู่มือการปฏิบัติงานรายบุคคล ณภัชนันท์. Retrieved August 14, 2025, from(https://www.sesaonkp.go.th/wp-content/uploads/2023/07/%E0%B8%84%E0%B8%B9%E0%B9%88%E0%B8%A1%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%9B%E0%B8%8F%E0%B8%B4%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%A2%E0%B8%9A%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B8%84%E0%B8%A5-%E0%B8%93%E0%B8%A0%E0%B8%B1%E0%B8%8A%E0%B8%99%E0%B8%B1%E0%B8%99%E0%B8%97%E0%B9%8C.pdf)

สำนักงานศึกษาธิการภาค 6. (2023). นวัตกรรมการนิเทศการศึกษา. Retrieved August 14, 2025, from https://so04.tci-thaijo.org/index.php/svittj/article/download/177632/126462/

SPMPhet. (2022). คู่มือการปฏิบัติงานกลุ่มนิเทศ ติดตามและประเมินผลการจัดการศึกษา. Retrieved August 14, 2025, from(https://spmphet.go.th/wp-content/uploads/2022/07/%E0%B8%84%E0%B8%B9%E0%B8%88%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%9B%E0%B8%8F%E0%B8%B4%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%81%E0%B8%A5%E0%B8%B8%E0%B9%88%E0%B8%A1%E0%B8%99%E0%B8%B4%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8-%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%94%E0%B8%95%E0%B8%B2%E0%B8%A1%E0%B9%81%E0%B8%A5%E0%B8%B0%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%A1%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B8%9C%E0%B8%A5%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%88%E0%B8%B1%E0%B8%94%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%A8%E0%B8%B6%E0%B8%81%E0%B8%A9%E0%B8%B2.pdf)

Satree Thung Song School. (n.d.). คู่มือการนิเทศการจัดการเรียนรู้เชิงรุกของครู. Retrieved August 14, 2025, from https://www.stss.ac.th/uploads/prostd_013720.pdf

Thai PhD Students and their Supervisors at an Australian University: Working Relationship, Communication, and Agency. (n.d.). ERIC. Retrieved August 14, 2025, from https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ1153678.pdf

Trat Education Office. (2023). คู่มือการปฏิบัติงานสุวิมล. Retrieved August 14, 2025, from(https://web.trat-edu.go.th/wp-content/uploads/2023/06/%E0%B8%84%E0%B8%B9%E0%B9%88%E0%B8%A1%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%9B%E0%B8%8F%E0%B8%B4%E0%B8%9A%E0%B8%B1%E0%B8%95%E0%B8%B4%E0%B8%87%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%A7%E0%B8%B4%E0%B8%A1%E0%B8%A5.pdf)

Uthranan, S. (1987). การนิเทศ: หลักการทฤษฎีและปฏิบัติ. Retrieved August 14, 2025, from https://ladapaja.files.wordpress.com/2012/01/word_activity.doc

Wat Charoen Rom Mueang School. (2021). การพัฒนารูปแบบการนิเทศภายในโดยใช้กระบวนการ 5 T MODEL. Retrieved August 14, 2025, from http://www.thaischool1.in.th/_files_school/92102694/data/92102694_1_20220831-105740.pdf

Wat Kiriviharn School. (n.d.). การพัฒนารูปแบบการนิเทศการจัดการเรียนการสอนทางไกล. Retrieved August 14, 2025, from(http://www.reo9.obec.in.th/gis/eoffice/10000005tbl_orgdownload/20211027102947mr1gnTS..pdf)

Wattanasretthanukul, P., Peerachaipawong, N., Tipsungnern, N., Sinjindawong, S., & Srisuk, C. (2024). การนิเทศเชิงออกแบบ : นวัตกรรมการนิเทศเพื่อแก้ปัญหากระบวนการจัดการเรียนการสอนอย่างสร้างสรรค์. วารสารสมาคมพัฒนาวิชาชีพการบริหารการศึกษาแห่งประเทศไทย (สพบท.), 6(3), 451–463. Retrieved August 14, 2025, from(https://so04.tci-thaijo.org/index.php/JAPDEAT/article/view/270004)

What are the different types of educational supervision. (n.d.). ResearchGate. Retrieved August 14, 2025, from https://cdn.prod.website-files.com/65dcabdd911ed65ea03f549e/66f244ffebee3dcd92f59c3e_69454070353.pdf

YouTube. (2024). EP02 การนิเทศภายในสถานศึกษา ด้วยรูปแบบระบบการนิเทศเชิงรุกแบบผสมผสาน. Retrieved August 14, 2025, from(https://www.youtube.com/watch?v=aABcruU9uZQ)

Zepeda, S. J. (n.d.). Instructional Supervision: Applying Tools and Concepts – 5th Edition. Routledge. Retrieved August 14, 2025, from(https://www.routledge.com/Instructional-Supervision-Applying-Tools-and-Concepts/Zepeda/p/book/9781032638003)

Comments

comments

Powered by Facebook Comments