ถอดรหัสและขยายความวงล้อ “Bloom’s Verbs And Matching Assessment Types” เพื่อการออกแบบการวัดและประเมินผลการเรียนรู้เชิงลึก

บทสรุป (Executive Summary)

บทความการวิจัยฉบับนี้จัดทำขึ้นเพื่อตอบสนองต่อความต้องการในการอธิบายขยายความวงล้อ “Bloom’s Verbs And Matching Assessment Types” (คำกริยาของบลูมและรูปแบบการประเมินผลที่สอดคล้องกัน) ซึ่งเป็นเครื่องมือทางภาพ (Visual Tool) ที่มีความสำคัญยิ่งในแวดวงการศึกษา เครื่องมือนี้พัฒนาขึ้นโดยอิงตามทฤษฎีอนุกรมวิธานของบลูม (Bloom’s Taxonomy) เพื่อช่วยให้นักการศึกษา นักออกแบบหลักสูตร และผู้เชี่ยวชาญด้านการวัดผล สามารถเชื่อมโยงระดับพฤติกรรมทางปัญญา (Cognitive Domain) เข้ากับคำกริยาเชิงพฤติกรรม (Action Verbs) และรูปแบบการประเมินผล (Assessment Types) ได้อย่างเป็นระบบ

การวิเคราะห์ในรายงานฉบับนี้ครอบคลุมเนื้อหาที่มีความละเอียดระดับสูง โดยเริ่มจากการปูพื้นฐานทางประวัติศาสตร์และปรัชญาการศึกษาที่เป็นต้นกำเนิดของทฤษฎีในปี 1956 โดย Benjamin Bloom และคณะ ไปจนถึงการเปลี่ยนแปลงครั้งสำคัญในฉบับปรับปรุงปี 2001 โดย Anderson และ Krathwohl รายงานจะเจาะลึกโครงสร้างของวงล้อในทุกมิติ ทั้งวงใน (ระดับการเรียนรู้) วงกลาง (คำกริยา) และวงนอก (ชิ้นงานและการประเมินผล) โดยเฉพาะอย่างยิ่งการวิเคราะห์ความหมายที่ซ่อนอยู่ของสื่อและกิจกรรมที่ระบุในวงล้อ เช่น “Filmstrips”, “Newspapers” หรือ “Sculpture” ว่ามีบทบาทอย่างไรในฐานะเครื่องมือวัดผลในแต่ละระดับขั้น

นอกจากนี้ บทความยังนำเสนอการประยุกต์ใช้ทฤษฎีผ่านกรอบแนวคิด “ความสอดคล้องเชิงสร้างสรรค์” (Constructive Alignment) เพื่อป้องกันปัญหาความไม่สอดคล้องระหว่างสิ่งที่สอนและสิ่งที่สอบ และนำเสนอกรณีศึกษาการใช้งานในสาขาวิชาต่างๆ เพื่อให้ผู้อ่านสามารถนำองค์ความรู้ไปปรับใช้ได้จริง รายงานฉบับนี้จึงมิใช่เพียงคู่มือการใช้งานวงล้อ แต่เป็นคัมภีร์ที่รวบรวมศาสตร์และศิลป์แห่งการวัดผลการเรียนรู้อย่างครบถ้วนสมบูรณ์

ปฐมบท: กำเนิดและวิวัฒนาการของอนุกรมวิธาน (The Genesis and Evolution of the Taxonomy)

บริบททางประวัติศาสตร์และปัญหาของการวัดผล

ย้อนกลับไปในช่วงทศวรรษที่ 1940 และ 1950 การศึกษาระดับอุดมศึกษาในสหรัฐอเมริกาประสบปัญหาใหญ่หลวงประการหนึ่ง คือความขาดแคลนภาษามาตรฐานในการสื่อสารเกี่ยวกับเป้าหมายทางการศึกษา Benjamin Bloom นักจิตวิทยาการศึกษาจากมหาวิทยาลัยชิคาโก ได้สังเกตเห็นว่าในการประชุมของผู้สอบและนักวัดผลจากมหาวิทยาลัยต่างๆ มีความสับสนวุ่นวายเมื่อพูดถึงคำว่า “ความเข้าใจ” (Comprehension) หรือ “การวิเคราะห์” (Analysis) แต่ละสถาบันตีความคำเหล่านี้แตกต่างกันอย่างสิ้นเชิง ส่งผลให้การแลกเปลี่ยนข้อสอบหรือธนาคารข้อสอบระหว่างสถาบันเป็นเรื่องที่เป็นไปไม่ได้ ¹

ในปี 1948 ระหว่างการประชุมสมาคมจิตวิทยาอเมริกัน (APA) ที่บอสตัน Bloom และเพื่อนร่วมงานจึงได้ริเริ่มโครงการจัดจำแนกจุดมุ่งหมายทางการศึกษา เพื่อสร้าง “อนุกรมวิธาน” (Taxonomy) ที่จะเป็นภาษากลางให้กับนักการศึกษาทั่วโลก ความพยายามนี้ใช้เวลากว่า 8 ปี จนกระทั่งในปี 1956 หนังสือ “Taxonomy of Educational Objectives: The Classification of Educational Goals, Handbook I: Cognitive Domain” ได้รับการตีพิมพ์ ¹

โครงสร้างพื้นฐานของทฤษฎี Bloom (1956)

ทฤษฎีดั้งเดิมที่ Bloom และคณะนำเสนอ แบ่งพฤติกรรมการเรียนรู้ออกเป็น 3 พิสัย (Domains) ได้แก่:

1. พุทธิพิสัย (Cognitive Domain): เกี่ยวข้องกับกระบวนการทางสมอง ความคิด สติปัญญา และความรู้
2. จิตพิสัย (Affective Domain): เกี่ยวข้องกับความรู้สึก อารมณ์ ค่านิยม และเจตคติ ³
3. ทักษะพิสัย (Psychomotor Domain): เกี่ยวข้องกับทักษะการเคลื่อนไหวร่างกายและการประสานงานของกล้ามเนื้อ ⁴

วงล้อ “Bloom’s Verbs And Matching Assessment Types” ที่เรากำลังพิจารณานี้ เน้นหนักไปที่ พุทธิพิสัย (Cognitive Domain) เป็นหลัก ซึ่งในฉบับปี 1956 ได้แบ่งระดับความสามารถทางสติปัญญาออกเป็น 6 ขั้นบันได จากล่างขึ้นบน โดยใช้คำนาม (Nouns) เป็นตัวกำหนดชื่อเรียก ดังนี้:

1. Knowledge (ความรู้ความจำ): การระลึกข้อมูลได้
2. Comprehension (ความเข้าใจ): การแปลความหมาย
3. Application (การนำไปใช้): การประยุกต์ใช้ในสถานการณ์ใหม่
4. Analysis (การวิเคราะห์): การแยกแยะส่วนประกอบ
5. Synthesis (การสังเคราะห์): การรวมส่วนประกอบเป็นสิ่งใหม่
6. Evaluation (การประเมินค่า): การตัดสินคุณค่า ¹

การปฏิรูปสู่ฉบับปี 2001 (The Revised Taxonomy)

แม้ทฤษฎีปี 1956 จะทรงอิทธิพลมหาศาล แต่เมื่อเวลาผ่านไป นักจิตวิทยาการเรียนรู้เริ่มพบข้อจำกัดบางประการ โดยเฉพาะอย่างยิ่งโครงสร้างที่เป็นลำดับขั้นตายตัว (Rigid Hierarchy) และความคลุมเครือระหว่างขั้น Synthesis และ Evaluation ในปี 2001 Lorin Anderson (อดีตลูกศิษย์ของ Bloom) และ David Krathwohl (หนึ่งในผู้ร่วมเขียนฉบับเดิม) จึงได้ทำการปรับปรุงทฤษฎีครั้งใหญ่ ⁷

การเปลี่ยนแปลงที่สำคัญที่สุดที่สะท้อนอยู่ในวงล้อฉบับปัจจุบัน คือการเปลี่ยนจาก คำนาม (Nouns) เป็น คำกริยา (Verbs) เพื่อเน้นย้ำว่าการเรียนรู้เป็นกระบวนการที่ตื่นตัว (Active Process) ไม่ใช่สภาวะนิ่งเฉย และมีการสลับตำแหน่งระหว่างสองขั้นสูงสุด ดังตารางเปรียบเทียบต่อไปนี้:

ระดับ (Level)	Bloom (1956) – Nouns	Anderson & Krathwohl (2001) – Verbs	นัยสำคัญของการเปลี่ยนแปลง
1	Knowledge	Remember (จำ)	เปลี่ยนจาก “ความรู้” ซึ่งเป็นวัตถุ เป็น “การจำ” ซึ่งเป็นกระบวนการทางสมอง
2	Comprehension	Understand (เข้าใจ)	ครอบคลุมความหมายกว้างขึ้น ทั้งการตีความ การยกตัวอย่าง และการสรุป
3	Application	Apply (นำไปใช้)	เน้นการนำกระบวนการ (Procedure) ไปใช้ปฏิบัติจริง
4	Analysis	Analyze (วิเคราะห์)	คงเดิม แต่เน้นการหาความสัมพันธ์ของโครงสร้าง
5	Synthesis	Evaluate (ประเมินผล)	ลดระดับลงมาจากสูงสุด เพราะการตัดสินคุณค่าถือเป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการคิดวิจารณญาณ แต่ยังไม่ใช่การสร้างนวัตกรรม
6	Evaluation	Create (สร้างสรรค์)	ยกขึ้นเป็นขั้นสูงสุด เพราะการสร้างสิ่งใหม่ (Synthesis เดิม) ต้องอาศัยการประเมินค่าและการวิเคราะห์ร่วมด้วย 2

วงล้อที่เรากำลังวิเคราะห์นี้ ในส่วนของวงในสุดและวงกลาง มักจะผสมผสานระหว่างคำศัพท์ยุคเก่าและยุคใหม่ โดยโครงสร้างหลักยังคงอิงตาม 6 ระดับนี้อย่างเคร่งครัด

กายวิภาคของวงล้อ: การถอดรหัสโครงสร้าง (Anatomy of the Wheel)

วงล้อ “Bloom’s Verbs And Matching Assessment Types” ถูกออกแบบมาเป็นวงกลมซ้อนกัน (Concentric Circles) โดยแบ่งพื้นที่ออกเป็น 6 ส่วน (Wedges) ตามระดับของทักษะ การเลือกใช้รูปทรงวงล้อแทนที่จะเป็นพีระมิดแบบดั้งเดิม มีนัยสำคัญทางจิตวิทยาการรับรู้ กล่าวคือ วงล้อแสดงให้เห็นถึงความต่อเนื่องและความสัมพันธ์ที่เชื่อมโยงกัน ไม่ใช่เพียงแค่บันไดที่ต้องปีนขึ้นไปทีละขั้นแล้วทิ้งขั้นเดิมไว้ข้างหลัง การเรียนรู้ในระดับสูงยังคงต้องอาศัยฐานจากแกนกลางเสมอ ¹⁰

แกนกลาง: ระดับการเรียนรู้ (The Core: Cognitive Levels)

วงกลมชั้นในสุดคือหัวใจของทฤษฎี ระบุชื่อระดับทักษะ (เช่น Knowledge, Comprehension, etc.) ซึ่งทำหน้าที่เป็นเข็มทิศชี้ทิศทางของวัตถุประสงค์การเรียนรู้ หากผู้สอนต้องการให้ผู้เรียนเกิดทักษะด้านใด ต้องเริ่มกำหนดจากแกนกลางนี้ก่อนเสมอ ¹³

วงแหวนกลาง: ภาษาแห่งการเรียนรู้ (The Middle Ring: Action Verbs)

วงแหวนชั้นกลางบรรจุ “คำกริยาเชิงพฤติกรรม” (Action Verbs) คำกริยาเหล่านี้เปรียบเสมือนสะพานเชื่อมระหว่างแนวคิดนามธรรมในแกนกลางกับการกระทำที่จับต้องได้ คำกริยาเหล่านี้ต้องเป็นคำที่ “สังเกตได้” (Observable) และ “วัดผลได้” (Measurable) ¹

• ความสำคัญ: การใช้คำกริยาที่ชัดเจนช่วยขจัดความคลุมเครือ เช่น แทนที่จะใช้คำว่า “เข้าใจ” (ซึ่งวัดยาก) วงล้อจะเสนอคำว่า “อธิบาย” (Explain), “ระบุ” (Identify), หรือ “เปรียบเทียบ” (Compare) ซึ่งช่วยให้ผู้สอนเห็นภาพพฤติกรรมที่คาดหวังได้ทันที ¹⁵

วงแหวนนอก: สถาปัตยกรรมแห่งการประเมิน (The Outer Ring: Assessment Types & Products)

วงแหวนชั้นนอกสุดคือส่วนขยายที่สำคัญที่สุดสำหรับการปฏิบัติจริง ระบุถึง “หลักฐานการเรียนรู้” (Evidence of Learning) ในรูปแบบของชิ้นงาน (Products) หรือวิธีการประเมิน (Assessment Tasks) ¹

• นัยสำคัญ: วงแหวนนี้ตอบคำถามว่า “เราจะรู้ได้อย่างไรว่าผู้เรียนทำได้ตามคำกริยานั้นแล้ว?” ตัวอย่างเช่น หากคำกริยาคือ “Design” (ออกแบบ) หลักฐานการเรียนรู้อาจเป็น “Blueprint” (พิมพ์เขียว) หรือ “Model” (แบบจำลอง) ซึ่งระบุไว้ในวงนอกสุด ¹⁸

การวิเคราะห์เจาะลึก: จากความรู้สู่การสร้างสรรค์ (In-depth Analysis: From Knowledge to Creation)

ในส่วนนี้ บทความจะทำการวิเคราะห์แต่ละส่วนของวงล้อ (Wedge) อย่างละเอียด โดยสังเคราะห์ข้อมูลจากเอกสารอ้างอิงและตีความความหมายของรูปแบบการประเมินที่ระบุไว้ในวงล้อ

ระดับความรู้ความจำ (Knowledge / Remembering)

ระดับนี้คือรากฐานของการเรียนรู้ เกี่ยวข้องกับการดึงข้อมูล (Retrieval) ออกจากหน่วยความจำระยะยาว โดยไม่จำเป็นต้องมีการเปลี่ยนแปลงหรือทำความเข้าใจความหมายที่ซับซ้อน ⁷

คำกริยาหลัก (Key Verbs):

• Define (นิยาม): บอกความหมายตามที่ท่องจำมา
• List (ระบุรายการ): เขียนรายการสิ่งของหรือเหตุการณ์
• Recall (ระลึก): นึกข้อมูลออกมาได้
• Identify (ระบุ): ชี้บอกสิ่งที่ถูกต้องเมื่อเห็น
• Locate (ค้นหาตำแหน่ง): หาจุดในแผนที่หรือข้อความ
• Name (บอกชื่อ): เรียกชื่อสิ่งต่างๆ ได้ถูกต้อง ¹

การวิเคราะห์รูปแบบการประเมินในวงล้อ (Decoding Assessment Types):
ในวงล้อมีการระบุคำศัพท์ที่น่าสนใจในวงนอกสุด เช่น Events, People, Newspapers, Magazine articles, Television shows, Films/video 1 คำถามคือ สิ่งเหล่านี้เป็นการประเมินผลอย่างไร?

• นัยสำคัญของการวัดผล: ในระดับ Knowledge รายการเหล่านี้ไม่ได้หมายถึงให้ผู้เรียน “สร้าง” ภาพยนตร์หรือหนังสือพิมพ์ แต่หมายถึงการใช้สื่อเหล่านี้เป็น วัตถุแห่งการจดจำ (Objects of Recall) หรือ เครื่องมือกระตุ้นความจำ (Stimuli)

• Events/People: ข้อสอบอาจถามให้ระบุชื่อ “บุคคล” สำคัญในประวัติศาสตร์ หรือลำดับ “เหตุการณ์” (Timeline) จากเรื่องที่เรียน.¹
• Newspapers/Magazines/Films: การประเมินอาจทำโดยให้ผู้เรียนอ่านข่าวหรือดูภาพยนตร์ แล้วถามคำถามประเภท “ใคร, ทำอะไร, ที่ไหน, เมื่อไหร่” (Who, What, Where, When) เพื่อทดสอบความจำในรายละเอียดของเนื้อหานั้นๆ (Retention of facts).²¹
• รูปแบบมาตรฐานอื่นๆ: Recitation (การท่องจำ), Worksheet (ใบงานเติมคำ), Multiple-choice (ข้อสอบปรนัย) ⁴

ระดับความเข้าใจ (Comprehension / Understanding)

ระดับนี้ผู้เรียนสามารถสร้างความหมายจากสิ่งที่เรียนรู้ได้ (Construct Meaning) สามารถแปลความจากรูปแบบหนึ่งไปสู่อีกรูปแบบหนึ่ง เช่น จากตัวเลขเป็นคำบรรยาย หรือจากคำศัพท์เป็นภาพ ⁷

คำกริยาหลัก (Key Verbs):

• Describe (บรรยาย): อธิบายลักษณะเด่นด้วยคำพูดของตนเอง
• Explain (อธิบาย): ให้เหตุผลหรือขยายความ
• Paraphrase (ถอดความ): เรียบเรียงใหม่โดยรักษาใจความเดิม
• Summarize (สรุปความ): จับประเด็นสำคัญ
• Interpret (ตีความ): แปลความหมายสิ่งที่แฝงอยู่
• Illustrate (ยกตัวอย่าง/วาดภาพประกอบ): ใช้ภาพหรือตัวอย่างเพื่อแสดงความเข้าใจ ¹

การวิเคราะห์รูปแบบการประเมินในวงล้อ:
วงล้อระบุ: Speech, Photography, Diagram, Graph, Story, Cartoon 1

• Speech/Story: การให้ผู้เรียนเล่าเรื่อง (Retell) หรือพูดสรุปสิ่งที่เรียนมาด้วยภาษาของตนเอง เป็นการวัดความเข้าใจที่ดีที่สุด
• Diagram/Graph: การให้ผู้เรียน “แปลง” ข้อมูลจากบทความมาเป็นกราฟ หรือ “อธิบาย” ความหมายของกราฟที่เห็น (Interpretation of charts) ⁶
• Cartoon/Skit: การวาดการ์ตูนช่องหรือแสดงละครสั้นเพื่อจำลองเหตุการณ์ที่เรียนมา แสดงให้เห็นว่าผู้เรียนเข้าใจลำดับเรื่องราวและบริบท (Contextual understanding) ¹⁷

ระดับการนำไปใช้ (Application / Applying)

ระดับนี้คือการถ่ายโอนการเรียนรู้ (Transfer of Learning) ผู้เรียนต้องนำกฎ ทฤษฎี หรือวิธีการที่เรียนรู้มา ไปใช้แก้ปัญหาในสถานการณ์ใหม่ที่ไม่เคยเจอมาก่อน (Unfamiliar Situations) ²

คำกริยาหลัก (Key Verbs):

• Apply (ประยุกต์ใช้): นำทฤษฎีไปใช้จริง
• Solve (แก้ปัญหา): หาคำตอบของโจทย์ปัญหา
• Demonstrate (สาธิต): แสดงวิธีการทำให้ดู
• Calculate/Compute (คำนวณ): ใช้สูตรคณิตศาสตร์เพื่อหาคำตอบ
• Dramatize (แสดงบทบาทสมมติ): นำเหตุการณ์ไปแสดงใหม่ในบริบทต่างออกไป
• Paint/Sketch (วาด/ร่างภาพ): ในบริบทนี้คือการวาดเพื่อแสดงวิธีการ หรือวาดตามโจทย์ที่กำหนด (เช่น วาดแผนผังวงจรไฟฟ้าตามทฤษฎี) ซึ่งต่างจากระดับ Create ที่วาดเพื่อสื่ออารมณ์หรือศิลปะ ²¹

การวิเคราะห์รูปแบบการประเมินในวงล้อ:
วงล้อระบุ: Model, Illustration, Sculpture, Diorama, Lesson 4

• Model/Sculpture: การสร้างแบบจำลอง (เช่น โมเดลอะตอม, โมเดลระบบสุริยะ) เป็นการ “นำความรู้” เรื่องโครงสร้างมาสร้างเป็นวัตถุ 3 มิติ เพื่อแสดงความเข้าใจในหลักการทำงาน ²⁴
• Dramatize/Role-play: การให้ผู้เรียนสมมติบทบาทเป็นตัวละครประวัติศาสตร์และตัดสินใจแก้ปัญหาในสถานการณ์จำลอง เป็นการ “Apply” ความรู้ทางประวัติศาสตร์มาใช้ตัดสินใจ ⁴
• Presentation/Demonstration: การออกมาสาธิตวิธีการทดลองวิทยาศาสตร์หน้าชั้นเรียน

ระดับการวิเคราะห์ (Analysis / Analyzing)

ระดับนี้เกี่ยวข้องกับการคิดเชิงวิพากษ์ (Critical Thinking) ขั้นต้น คือการแยกแยะข้อมูลออกเป็นส่วนย่อยๆ (Breaking down) เพื่อดูความสัมพันธ์ระหว่างส่วนประกอบเหล่านั้น และดูว่าส่วนประกอบเหล่านั้นประกอบกันเป็นโครงสร้างรวมได้อย่างไร ¹

คำกริยาหลัก (Key Verbs):

• Analyze (วิเคราะห์): แยกแยะส่วนประกอบ
• Compare & Contrast (เปรียบเทียบความเหมือนและต่าง): มองหาจุดร่วมและจุดต่างในเชิงลึก
• Distinguish/Differentiate (จำแนก/แยกแยะ): แยกข้อเท็จจริงออกจากความคิดเห็น (Fact vs Opinion) หรือแยกข้อมูลที่เกี่ยวข้องออกจากข้อมูลที่ไม่เกี่ยวข้อง
• Categorize (จัดหมวดหมู่): จัดกลุ่มข้อมูลที่มีความซับซ้อน
• Infer (อนุมาน): หาความหมายที่ซ่อนอยู่จากหลักฐานที่มี ⁶

การวิเคราะห์รูปแบบการประเมินในวงล้อ:
วงล้อระบุ: Graph, Survey, Spreadsheet, Database, Chart, Report 18

• Graph/Chart/Spreadsheet: การใช้ตารางคำนวณเพื่อ “วิเคราะห์” แนวโน้มข้อมูล (Trends analysis) หรือการสร้างกราฟเปรียบเทียบข้อมูลสองชุด ⁶
• Survey/Questionnaire: การออกแบบแบบสอบถามเพื่อเก็บข้อมูลและนำมาวิเคราะห์หาปัจจัยสาเหตุ (Causal relationships) ⁴
• Debate (การโต้วาที): ในส่วนของการวิเคราะห์จุดอ่อนของข้อโต้แย้งฝ่ายตรงข้าม และการหาตรรกะวิบัติ (Logical Fallacies) ²⁴

 

ระดับการประเมินค่า (Evaluation / Evaluating)

ใน Bloom’s Revised Taxonomy (2001) ระดับนี้เน้นการตัดสินใจ (Making Judgments) โดยอิงตามเกณฑ์ (Criteria) และมาตรฐาน (Standards) ⁷

คำกริยาหลัก (Key Verbs):

• Judge (ตัดสิน): ฟันธงว่าถูก/ผิด ดี/เลว
• Critique (วิพากษ์): วิจารณ์จุดเด่นจุดด้อย
• Defend/Justify (ปกป้อง/ให้เหตุผล): ให้เหตุผลสนับสนุนการตัดสินใจของตนเอง
• Recommend (แนะนำ): เสนอทางเลือกที่ดีที่สุด
• Rate/Prioritize (ให้คะแนน/จัดลำดับความสำคัญ): ประเมินค่าตามระดับความสำคัญ ¹

การวิเคราะห์รูปแบบการประเมินในวงล้อ:
วงล้อระบุ: Verdict, Conclusion, Debate, Editorial, Self-evaluation 18

• Verdict/Court Trial: กิจกรรมศาลจำลอง ที่ผู้เรียนต้องฟังข้อมูลและ “ตัดสิน” (Judge) ว่าจำเลยผิดหรือไม่ตามกฎหมาย ¹⁸
• Editorial/Opinion Piece: การเขียนบทบรรณาธิการหนังสือพิมพ์ที่ต้องแสดงจุดยืน (Stance) และให้เหตุผลสนับสนุนจุดยืนนั้นอย่างหนักแน่น ⁴
• Self-evaluation: การให้ผู้เรียนประเมินผลงานของตนเองตามเกณฑ์ Rubric ที่กำหนด ⁴

 

ระดับการสร้างสรรค์ (Synthesis / Creating)

ระดับสูงสุดของปิระมิดใหม่ (และเป็นระดับรองในแบบเก่า) คือการนำองค์ประกอบต่างๆ มารวมกันเพื่อสร้างสิ่งใหม่ที่มีความสอดคล้อง (Coherent Whole) หรือมีฟังก์ชันการทำงานใหม่ ²

คำกริยาหลัก (Key Verbs):

• Create (สร้างสรรค์): ทำให้เกิดสิ่งที่ไม่เคยมีมาก่อน
• Design (ออกแบบ): วางแผนโครงสร้างของสิ่งใหม่
• Invent (ประดิษฐ์): สร้างนวัตกรรม
• Compose (ประพันธ์): แต่งเพลง, แต่งเรื่อง
• Plan (วางแผน): วางแผนงานโครงการ
• Formulate (กำหนด/ตั้งสมมติฐาน): สร้างทฤษฎีใหม่ ¹

การวิเคราะห์รูปแบบการประเมินในวงล้อ:
วงล้อระบุ: Project, Invention, Song, Game, Machine, Set of rules 18

• Project/Invention: การทำโครงงานวิทยาศาสตร์ที่ต้องประดิษฐ์เครื่องมือใหม่ หรือโครงงานธุรกิจที่ต้องสร้างผลิตภัณฑ์ใหม่ ⁴
• Song/Poem/Story: งานเขียนเชิงสร้างสรรค์ (Creative Writing) ที่ผู้เรียนต้องใช้จินตนาการผสานกับทักษะภาษา ²⁴
• Game: การออกแบบบอร์ดเกมเพื่อสอนเรื่องราวบางอย่าง ต้องใช้ทักษะการสังเคราะห์กติกา กลไก และเนื้อหาเข้าด้วยกัน ¹⁸

ความสอดคล้องเชิงสร้างสรรค์ (Constructive Alignment) และการประยุกต์ใช้

หัวใจสำคัญของการใช้วงล้อ Bloom ไม่ใช่เพียงการจำคำกริยา แต่คือการนำไปใช้ในกระบวนการ Constructive Alignment (ความสอดคล้องเชิงสร้างสรรค์) ซึ่งเสนอโดย John Biggs หลักการนี้ระบุว่า 3 องค์ประกอบหลักของการสอนต้องสอดคล้องกัน คือ: 1) วัตถุประสงค์การเรียนรู้ (LOs) 2) กิจกรรมการเรียนการสอน (Teaching Activities) และ 3) การวัดและประเมินผล (Assessments) ³¹

ตารางเมทริกซ์การออกแบบการสอน (Instructional Design Matrix)

ตารางต่อไปนี้แสดงตัวอย่างการเลือกใช้วงล้อ Bloom เพื่อสร้างความสอดคล้องในรายวิชาต่างๆ:

ระดับ (Level)	ตัวอย่างวัตถุประสงค์ (Learning Outcome)	กิจกรรมการเรียนรู้ (Activity)	การประเมินผล (Assessment Product)
Remember	ผู้เรียนสามารถระบุ (Identify) ส่วนประกอบของเซลล์พืชได้	ดูภาพสไลด์และท่องจำชื่อส่วนประกอบ	แบบทดสอบติดป้ายชื่อ (Labeling Quiz) บนภาพวาดเซลล์ 5
Understand	ผู้เรียนสามารถอธิบาย (Explain) หน้าที่ของไมโทคอนเดรียได้	จับคู่แลกเปลี่ยน (Think-Pair-Share) อธิบายให้เพื่อนฟัง	เขียนสรุปสั้นๆ (One-minute paper) ท้ายคาบ 4
Apply	ผู้เรียนสามารถคำนวณ (Calculate) พลังงานที่ใช้ในบ้านได้	ฝึกทำโจทย์คำนวณค่าไฟฟ้าจากบิลจริง	แบบฝึกหัดโจทย์ปัญหา (Problem Set) ที่มีสถานการณ์หลากหลาย 22
Analyze	ผู้เรียนสามารถเปรียบเทียบ (Compare) ระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยมและสังคมนิยมได้	เขียนแผนภาพ Venn Diagram เปรียบเทียบในกลุ่ม	รายงานวิเคราะห์เปรียบเทียบ (Comparative Essay) 8
Evaluate	ผู้เรียนสามารถวิพากษ์ (Critique) ความเหมาะสมของนโยบายพลังงานนิวเคลียร์ได้	โต้วาที (Debate) ในชั้นเรียนแบ่งฝ่ายสนับสนุน/คัดค้าน	บทความแสดงความคิดเห็น (Opinion Paper) พร้อมอ้างอิงหลักฐาน 18
Create	ผู้เรียนสามารถออกแบบ (Design) บ้านประหยัดพลังงานสำหรับอนาคตได้	กิจกรรม Project-Based Learning สร้างโมเดลบ้าน	นำเสนอโมเดล (Model Presentation) และแปลนบ้าน (Blueprint) 4

หลุมพรางที่ควรระวัง (Common Pitfalls)

1. การใช้คำกริยาต้องห้าม (Unmeasurable Verbs): วงล้อ Bloom ช่วยป้องกันการใช้คำที่วัดผลไม่ได้ เช่น “Understand” (เข้าใจ), “Know” (รู้), “Appreciate” (ซาบซึ้ง), “Learn” (เรียนรู้) คำเหล่านี้คลุมเครือและไม่ควรใช้เขียนวัตถุประสงค์ ให้เปลี่ยนเป็นคำในวงล้อ เช่น “Explain”, “Identify”, “Value” แทน ¹⁵
2. ความไม่สอดคล้อง (Misalignment): ครูตั้งวัตถุประสงค์ขั้นสูง (เช่น “วิเคราะห์”) แต่ข้อสอบกลับออกแค่ขั้นต่ำ (เช่น “จำ”) วงล้อช่วยเตือนสติว่า ถ้าใช้ Verb ในวง Analyzing ก็ต้องเลือก Assessment Type ในวงนอกของ Analyzing ด้วย เช่น ให้ทำ Case Study ไม่ใช่ทำ Multiple Choice ³¹

การวิเคราะห์เชิงวิพากษ์และข้อจำกัด (Critical Analysis & Limitations)

แม้ว่าวงล้อ Bloom จะเป็นเครื่องมือที่มีประโยชน์มหาศาล แต่รายงานการวิจัยจำเป็นต้องชี้ให้เห็นถึงข้อควรพิจารณาและข้อจำกัดเพื่อการใช้งานที่รู้เท่าทัน:

ความเป็นลำดับขั้นที่เข้มงวดเกินไป (Rigidity of Hierarchy)

ทฤษฎี Bloom ถูกวิจารณ์ว่ามองการเรียนรู้เป็นขั้นบันไดที่ต้องผ่านขั้นต่ำก่อนจึงจะไปขั้นสูงได้เสมอ (Linear Progression) แต่ในความเป็นจริง การเรียนรู้ของมนุษย์มีความซับซ้อน บางครั้งเราอาจเริ่มจากการ “สร้าง” (Create) เพื่อเรียนรู้ที่จะ “จำ” (Remember) ก็ได้ เช่น การเรียนรู้ผ่านการลงมือทำ (Constructionism) ¹¹

ความแตกต่างทางวัฒนธรรมและสาขาวิชา (Contextual Bias)

คำกริยาบางคำอาจมีความหมายต่างกันในแต่ละสาขาวิชา ตัวอย่างเช่น คำว่า “Paint” (วาดภาพ):

• ในวิชาศิลปะ: อาจเป็นขั้น Create (สร้างงานศิลป์ใหม่)
• ในวิชาชีววิทยา: อาจเป็นขั้น Remember/Understand (วาดภาพเซลล์ตามแบบเพื่อจำส่วนประกอบ)
  ดังนั้น การใช้วงล้อต้องคำนึงถึงบริบทของรายวิชา (Subject Context) เสมอ 26

มิติความรู้ที่หายไป (The Missing Knowledge Dimension)

วงล้อส่วนใหญ่มักแสดงเพียง “Cognitive Process” (Verb) แต่ไม่ได้แสดง “Knowledge Dimension” (Noun) ซึ่งในฉบับปรับปรุงปี 2001 ได้แยกประเภทความรู้เป็น 4 ระดับ คือ:

1. Factual: ความรู้ข้อเท็จจริง
2. Conceptual: ความรู้รวบยอด/ทฤษฎี
3. Procedural: ความรู้กระบวนการ/วิธีการ
4. Metacognitive: ความรู้เกี่ยวกับการรู้คิดของตนเอง
   การใช้วงล้อให้สมบูรณ์แบบ ควรพิจารณาทั้งสองมิตินี้ควบคู่กัน (2D Matrix) เพื่อให้ครอบคลุมความลึกซึ้งของการเรียนรู้ 6

บทสรุป (Conclusion)

วงล้อ “Bloom’s Verbs And Matching Assessment Types” เป็นนวัตกรรมทางความคิดที่แปลงทฤษฎีการเรียนรู้นามธรรมให้กลายเป็นแผนที่นำทางที่จับต้องได้สำหรับนักการศึกษา การวิเคราะห์ในรายงานฉบับนี้ชี้ให้เห็นว่าวงล้อนี้ไม่ใช่เพียงรายการคำศัพท์ แต่เป็นระบบนิเวศของการเรียนรู้ที่เชื่อมโยง “เป้าหมาย” (Inner Circle) ผ่าน “กระบวนการ” (Middle Ring) ไปสู่ “ผลลัพธ์” (Outer Ring)

จากการศึกษาพบว่า กุญแจสำคัญสู่ความสำเร็จไม่ใช่การท่องจำคำกริยาในวงล้อ แต่คือการเข้าใจ “เจตนา” (Intent) ของแต่ละระดับชั้น และการเลือกใช้เครื่องมือประเมินผลที่สามารถดึงศักยภาพของผู้เรียนออกมาได้อย่างตรงจุด การเปลี่ยนแปลงจาก Bloom 1956 สู่ 2001 สะท้อนให้เห็นทิศทางการศึกษาโลกที่เปลี่ยนจากการเน้น “ผู้ทรงภูมิปัญญา” (ผู้รู้มาก) ไปสู่ “ผู้สร้างสรรค์นวัตกรรม” (ผู้คิดเป็นและทำได้)

ในยุคปัจจุบันที่ปัญญาประดิษฐ์ (AI) สามารถทำหน้าที่ในระดับ “Remember” และ “Understand” ได้ดีกว่ามนุษย์ การศึกษายิ่งต้องพึ่งพาวงล้อ Bloom ในระดับวงนอก (Apply, Analyze, Evaluate, Create) มากยิ่งขึ้น รายงานฉบับนี้จึงขอเสนอแนะให้นักการศึกษาใช้วงล้อนี้เป็นเครื่องมือในการตรวจสอบและยกระดับการสอน เพื่อสร้างผู้เรียนที่มีทักษะการคิดขั้นสูง พร้อมรับมือกับความท้าทายในอนาคตได้อย่างแท้จริง

Works cited

1. Bloom’s Taxonomy of Measurable Verbs, accessed December 17, 2025, https://www.utica.edu/academic/Assessment/new/Blooms%20Taxonomy%20-%20Best.pdf
2. Bloom’s taxonomy of cognitive learning objectives – PMC – NIH, accessed December 17, 2025, https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4511057/
3. Bloom’s taxonomy – Wikipedia, accessed December 17, 2025, https://en.wikipedia.org/wiki/Bloom%27s_taxonomy
4. Bloom’s Taxonomy Learning Activities and Assessments | Centre for Teaching Excellence, accessed December 17, 2025, https://uwaterloo.ca/centre-for-teaching-excellence/resources/teaching-tips/blooms-taxonomy-learning-activities-and-assessments
5. Bloom’s Taxonomy of Educational Objectives | Center for the Advancement of Teaching Excellence | University of Illinois Chicago, accessed December 17, 2025, https://teaching.uic.edu/cate-teaching-guides/syllabus-course-design/blooms-taxonomy-of-educational-objectives/
6. Bloom’s Taxonomy, Revised for 21st-Century Learners, accessed December 17, 2025, https://cte.utah.edu/instructor-education/pdfs/bloom-handout.pdf
7. Anderson and Krathwohl Bloom’s Taxonomy Revised | Quincy College, accessed December 17, 2025, https://quincycollege.edu/wp-content/uploads/Anderson-and-Krathwohl_Revised-Blooms-Taxonomy.pdf
8. Bloom’s Taxonomy | Centre for Teaching Excellence | University of Waterloo, accessed December 17, 2025, https://uwaterloo.ca/centre-for-teaching-excellence/catalogs/tip-sheets/blooms-taxonomy
9. Bloom’s Taxonomy: The Ultimate Guide [Free Download] – Top Hat, accessed December 17, 2025, https://tophat.com/blog/blooms-taxonomy/
10. EDUCATIONAL PSYCHOLOGY – Courses AIU, accessed December 17, 2025, https://courses.aiu.edu/Educational%20Psychology/S6/Session%206.pdf
11. Creating an Empirically Derived Bloom’s Wheel for Use as a Tool of Institutional and Disciplinary Assessment, accessed December 17, 2025, https://aalhe.scholasticahq.com/article/140770.pdf
12. Taxonomies of Learning, accessed December 17, 2025, https://bokcenter.harvard.edu/taxonomies-learning
13. Developing Measurable Learning Objectives, accessed December 17, 2025, https://nata2025submissions.expotracker.net/Documents/Blooms.pdf
14. Sample Bloom’s Verbs | Teaching and Learning Resource Center, accessed December 17, 2025, https://teaching.resources.osu.edu/examples/sample-blooms-verbs
15. Bloom’s Taxonomy Action Verbs | Articles | ID&D – Salisbury University, accessed December 17, 2025, https://www.salisbury.edu/administration/academic-affairs/instructional-design-delivery/articles/blooms-taxonomy-action-verbs.aspx
16. Bloom’s Taxonomy of Measurable Verbs, accessed December 17, 2025, https://www.radford.edu/institutional-effectiveness-quality-improvement/_documents/bloom-3-25.pdf
17. Bloom’s Verbs and Matching Assessment Types, accessed December 17, 2025, https://www.clark.edu/tlc/outcome_assessment/documents/BloomsWheel.pdf
18. Revised Bloom’s Taxonomy Process Verbs, Assessments, and Questioning Strategies – Quality Matters, accessed December 17, 2025, https://www.qualitymatters.org/sites/default/files/presentations/revised_bloom%E2%80%99s_taxonomy_chart.pdf
19. 6 Levels of Bloom’s Taxonomy Explained With Examples – TimelyText, accessed December 17, 2025, https://www.timelytext.com/blooms-taxonomy-levels/
20. Benjamin Bloom created a taxonomy of measurable verbs to help us describe and classify observable, accessed December 17, 2025, https://iepr.mtsu.edu/wp-content/uploads/sites/23/2024/09/BloomsTaxonomyUAC.pdf
21. Bloom’s Taxonomy was designed to help categorize the levels of questions that are used in, accessed December 17, 2025, https://www.brockport.edu/live/files/4208-bloomecpdf
22. Using Bloom’s Taxonomy to Write Effective Learning Objectives, accessed December 17, 2025, https://tips.uark.edu/using-blooms-taxonomy/
23. Writing Objectives Using Bloom’s Taxonomy, accessed December 17, 2025, https://offices.mtholyoke.edu/sites/default/files/BloomWritingObjectives.pdf
24. Blooms Taxonomy Wheel – Allan Hancock College, accessed December 17, 2025, https://www.hancockcollege.edu/app/documents/Blooms%20Wheel.pdf
25. Bloom’s Revised Taxonomy – Colorado College, accessed December 17, 2025, https://www.coloradocollege.edu/other/assessment/how-to-assess-learning/learning-outcomes/blooms-revised-taxonomy.html
26. BLOOM’s TAXONOMY | Golden West College, accessed December 17, 2025, https://www.goldenwestcollege.edu/Links/pdf/academic-senate/cci/Blooms%20Taxonomy.pdf
27. Examples of objectives written for each level of Bloom’s Taxonomy., accessed December 17, 2025, https://medicine.temple.edu/sites/medicine/files/files/Simulation%20learning%20objectives%202017.pdf
28. Writing Effective Outcomes: Bloom’s Verbs – Arkansas Tech University, accessed December 17, 2025, https://www.atu.edu/assessment/assess_bloomsverbs.php
29. BLOOM’S TAXONOMY REVISED, accessed December 17, 2025, https://www.utica.edu/academic/Assessment/new/Bloom%20tx%20revised%20combined.pdf
30. Bloom’s Taxonomy Action Verbs – Academic Affairs, accessed December 17, 2025, https://academicaffairs.hanover.edu/development/actionverbsbloomsbackwardsdesign.pdf
31. Align Assessments, Objectives, Instructional Strategies – Eberly Center, accessed December 17, 2025, https://www.cmu.edu/teaching/assessment/basics/alignment.html
32. Aligning Outcomes, Assessments, and Instruction | Centre for Teaching Excellence, accessed December 17, 2025, https://uwaterloo.ca/centre-for-teaching-excellence/catalogs/tip-sheets/aligning-outcomes-assessments-and-instruction
33. Learning Outcomes with Bloom’s Verb Guide – University of Liverpool, accessed December 17, 2025, https://www.liverpool.ac.uk/media/livacuk/centre-for-innovation-in-education/staff-guides/learning-outcomes-with-blooms-verb-guide/learning-outcomes-with-blooms-verb-guide.pdf

Comments

comments

Powered by Facebook Comments