แนวทางการออกแบบการสอนเพื่อพัฒนาทักษะความไวของปัญหา (Problem Sensitivity) ตามแนวทางของ Bloom’s Taxonomy
แนวทางการออกแบบการสอนเพื่อพัฒนาทักษะความไวของปัญหา (Problem Sensitivity) ตามแนวทางของ Bloom’s Taxonomy
ความไวของปัญหา (Problem Sensitivity)
ความไวของปัญหา (Problem Sensitivity) หมายถึง ความสามารถในการระบุเพื่อทำความเข้าใจ และสามารถคาดการณ์ปัญหา หรืออุปสรรคที่อาจเกิดขึ้นในสถานการณ์ที่กำหนด ถือได้ว่าเป็นทักษะที่สำคัญสำหรับการตัดสินใจ และใช้ในการแก้ปัญหา เนื่องจากช่วยให้ผู้เรียนสามารถระบุ และแก้ไขปัญหาในเชิงรุกได้ก่อนที่จะเกิดขึ้น จึงกลายเป็นความท้าทายที่สำคัญที่ผู้เรียนจะต้องได้รับการพัฒนา
ผู้เรียนที่ได้รับการพัฒนาทักษะนี้จะมีความไวต่อปัญหา (Problem Sensitivity) อย่างมากสามารถตรวจจับ หรือค้นพบความผิดปกติ และความคลาดเคลื่อนที่ผู้อื่นอาจพลาดไป และผู้เรียนที่ได้รับการพัฒนาทักษะนี้จะยังสามารถคาดการณ์ผลกระทบด้านลบที่อาจเกิดขึ้นจากหลักสูตรการดําเนินการ หรือกิจกรรมต่าง ๆ ที่แตกต่างกัน ผู้เรียนที่ได้รับการพัฒนาทักษะนี้จะสามารถวิเคราะห์ข้อมูลประเมินความเสี่ยง และระบุทางเลือกอื่นในการแก้ปัญหาได้อย่างถูกต้อง และแม่นยำ
โดยรวมแล้วความไวต่อปัญหา (Problem Sensitivity) เป็นทักษะที่จําเป็นในหลาย ๆ ด้านของชีวิต รวมถึง ธุรกิจ การศึกษา การดูแลสุขภาพ และการมีปฏิสัมพันธ์ทางสังคม ช่วยให้ผู้เรียนสามารถเข้าหาปัญหา และความท้าทายด้วยความคิดที่สำคัญ และค้นหาวิธีแก้ปัญหาที่สร้างสรรค์เพื่อเอาชนะภารกิจต่าง ๆ ในการใช้ชีวิตได้
ดังนั้นจึงอาจสรุปได้ว่า ความไวของปัญหา (Problem Sensitivity) หมายถึง ความสามารถในการระบุ และทำความเข้าใจปัญหาที่อาจเกิดขึ้นในสถานการณ์ที่กำหนด โดยสามารถอนุมานได้ว่าเป็นเหมือนกับการมีความรู้สึกสัมผัสที่ 6 สำหรับใช้ในการการรับรู้ปัญหาก่อนที่จะกลายเป็นปัญหาใหญ่ ผู้เรียนที่มีความไวต่อปัญหาที่ดีจะสังเกตเห็นรูปแบบได้ก่อน และสามารถทํานายผลลัพธ์เชิงลบที่เป็นไปได้ และจะสามารถค้นหาวิธีแก้ไขปัญหาได้ก่อนที่จะเกิดขึ้น ทักษะนี้ถือเป้นเป็นทักษะที่สำคัญของผู้เรียน สำหรับใช้ในการตัดสินใจ และเพื่อการแก้ปัญหาในหลาย ๆ ด้านของชีวิตของตนเอง
องค์ประกอบของการพัฒนาความไวของปัญหา (Problem Sensitivity)
1. การรับรู้สถานการณ์ (Situational Awareness) การตระหนักถึงสภาพแวดล้อม และบริบทของสถานการณ์ที่กําหนดเป็นองค์ประกอบสําคัญของความไวต่อปัญหา มันเกี่ยวข้องกับการสังเกต และใส่ใจในรายละเอียด และสังเกตเห็นรูปแบบความผิดปกติ และความคลาดเคลื่อนที่ผู้อื่นอาจพลาด
2. ความคาดหวัง (Anticipation) ความคาดหวัง คือ ความสามารถในการคาดการณ์ปัญหา หรืออุปสรรคที่อาจเกิดขึ้นก่อนที่จะเกิดขึ้น มันเกี่ยวข้องกับการระบุความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้น และผลกระทบเชิงลบของหลักสูตรการดำเนินการที่แตกต่างกัน และการประเมินความเป็นไปได้ของผลลัพธ์เหล่านี้
3. การคิดอย่างมีวิจารณญาณ (Critical Thinking) การคิดอย่างมีวิจารณญาณเกี่ยวข้องกับการวิเคราะห์ และประเมินข้อมูล เพื่อการตัดสินใจอย่างชาญฉลาด ทักษะนี้ต้องการให้มีบุคคลที่จะตรวจสอบมุมมองที่แตกต่างกันประเมินหลักฐาน และทำการสรุปเชิงตรรกะ
4. ความคิดสร้างสรรค์ (Creativity) ความคิดสร้างสรรค์เกี่ยวข้องกับการสร้างโซลูชันที่แปลกใหม่ และสร้างสรรค์สำหรับปัญหา ทักษะนี้ต้องการให้บุคคลคิดนอกกรอบใช้จินตนาการของพวกเขา และคิดหาแนวคิดและแนวทางใหม่ ๆ
5. ความกระตือรือร้น (Proactivity) ความกระตือรือร้นเพื่อการทํางานเชิงรุกมีความเกี่ยวข้องกับการใช้มาตรการป้องกัน เพื่อหลีกเลี่ยงปัญหาที่อาจเกิดขึ้น หรือลดผลกระทบให้น้อยที่สุด ทักษะนี้ต้องการให้บุคคลต้องดำเนินการก่อนที่ปัญหาจะเกิดขึ้น เช่น การพัฒนาแผนฉุกเฉิน การเตรียมทรัพยากรสํารอง หรือการขอคำแนะนำจากผู้เชี่ยวชาญ
แนวทางการสอนเพื่อพัฒนาความไวต่อปัญหา (Problem Sensitivity)
1. กรณีศึกษา (Case Studies) การใช้กรณีศึกษาเป็นวิธีที่มีประสิทธิภาพในการสอนความไวของปัญหา ด้วยการวิเคราะห์สถานการณ์ในชีวิตจริง และพูดคุยเกี่ยวกับปัญหาที่อาจเกิดขึ้น นักเรียนสามารถพัฒนาทักษะการคิดอย่างมีวิจารณญาณ และเรียนรู้วิธีคาดการณ์ปัญหา และหาทางแก้ไขได้จากวิธีนี้
2. การเล่นตามบทบาท (Role-Playing) แบบฝึกหัดสวมบทบาทช่วยให้นักเรียนสามารถฝึกความไวของปัญหาในสภาพแวดล้อมจําลอง ด้วยบทบาทที่แตกต่างกัน และการทำงานผ่านสถานการณ์ต่าง ๆ นักเรียนสามารถพัฒนาการรับรู้สถานการณ์ และเรียนรู้วิธีคาดการณ์ปัญหาที่อาจเกิดขึ้น และใช้มาตรการป้องกัน
3. การเรียนรู้ร่วมกัน (Collaborative Learning) การเรียนรู้ร่วมกันเกี่ยวข้องกับการทำงานเป็นกลุ่ม และการอภิปราย ซึ่งนักเรียนแบ่งปันความคิด และข้อมูลเชิงลึก ด้วยการทำงานร่วมกัน นักเรียนสามารถเรียนรู้จากกันและกัน และพัฒนาทักษะความไวต่อปัญหา เช่น การคิดเชิงวิพากษ์ความคิดสร้างสรรค์ และการทำงานเชิงรุก
4. การระดมสมอง (Brainstorming) การระดมสมองเป็นเทคนิคที่ใช้ในการสร้างแนวคิด และแนวทางแก้ไขปัญหา โดยการส่งเสริมให้นักเรียนสร้างความคิดให้ได้มากที่สุด โดยไม่ต้องตัดสิน หรือวิจารณ์นักเรียนสามารถพัฒนาทักษะความคิดสร้างสรรค์ และการแก้ปัญหาได้
5. การปฏิบัติแบบไตร่ตรอง (Reflective Practice) การฝึกไตร่ตรองเกี่ยวข้องกับการไตร่ตรองประสบการณ์ที่ผ่านมา และการเรียนรู้จากนักเรียน ด้วยการกระตุ้นให้นักเรียนไตร่ตรองประสบการณ์ของตนเอง และระบุว่านักเรียนสามารถคาดการณ์ และหลีกเลี่ยงปัญหาได้อย่างไร นักเรียนสามารถพัฒนาทักษะความไวต่อปัญหาได้
6. ข้อเสนอแนะและการประเมินผล (Feedback and Evaluation) การให้ข้อเสนอแนะ และการประเมินผลเกี่ยวกับทักษะการแก้ปัญหาของนักเรียน สามารถช่วยให้นักเรียนปรับปรุงได้ด้วยการให้ข้อเสนอแนะที่สร้างสรรค์ และกระตุ้นให้นักเรียนได้ไตร่ตรองถึงประสิทธิภาพของตนเอง นักเรียนสามารถระบุพื้นที่ ที่นักเรียนต้องการปรับปรุง และพัฒนาทักษะความไวต่อปัญหาต่อไป
ด้วยการใช้วิธีการสอนเหล่านี้นักเรียนจะสามารถพัฒนาทักษะความไวต่อปัญหา (Problem Sensitivity) และมีความพร้อมมากขึ้นในการคาดการณ์ และหลีกเลี่ยงปัญหาที่อาจเกิดขึ้นในชีวิตส่วนตัว และอาชีพของตนเอง
ตารางเปรียบเทียบกิจกรรมการสอนระหว่าง การเรียนรู้เชิงรุก (Active Learning)และ ความไวของปัญหา (Problem Sensitivity)
| กิจกรรมการออกแบบการเรียนการสอนโดย Bloom’s Taxonomy | การเรียนรู้เชิงรุก (Active Learning) | ความไวของปัญหา (Problem Sensitivity) |
| การจดจำ (Remembering) | แบบทดสอบ, เกม, บัตรคำศัพท์, การระดมความคิด, การอภิปราย, การสะท้อน | การระดมสมองกรณีศึกษาการอภิปราย |
| ความเข้าใจ (Understanding) | การแสดงบทบาทสมมติ, งานกลุ่ม, แผนผังแนวคิด, แผนที่ความคิด, ห้องเรียนแบบพลิกกลับ | กรณีศึกษา, การแสดงบทบาทสมมติ, การฝึกไตร่ตรอง, การระดมความคิด |
| การนำไปใช้ (Applying) | การแก้ปัญหา, การจําลอง, การทดลอง, การเรียนรู้แบบโครงงาน, การเรียนรู้จากการสอบถาม | กรณีศึกษา, การแสดงบทบาทสมมติ, การระดมความคิด, การฝึกไตร่ตรอง |
| การวิเคราะห์ (Analyzing) | กรณีศึกษา, การแก้ปัญหา, การเรียนรู้ตามโครงการ, การอภิปราย, การทำงานเป็นกลุ่ม | กรณีศึกษา, การแสดงบทบาทสมมติ, การฝึกไตร่ตรอง, การระดมความคิด |
| การประเมินผล (Evaluating) | การประเมินเพื่อน, การประเมินตนเอง, การนำเสนอ, การอภิปราย, การจำลอง | กรณีศึกษา, การแสดงบทบาทสมมติ, การฝึกไตร่ตรอง, การระดมความคิด |
| การสร้างสรรค์ (Creating) | การเรียนรู้โดยใช้โครงงาน, การคิดเชิงออกแบบ, การเรียนรู้ร่วมกัน, พื้นที่สร้าง, การเล่าเรื่องแบบดิจิทัล | การแสดงบทบาทสมมติ, การระดมความคิด, การไตร่ตรอง, กรณีศึกษา |
โดยสรุปทั้งวิธีการ การเรียนรู้เชิงรุก (Active Learning) และความไวของปัญหา (Problem Sensitivity) โดยใช้แนวทางการออกแบบการสอนของ Bloom’s Taxonomy เพื่อออกแบบกิจกรรมการสอนที่ส่งเสริมการเรียนรู้ และทักษะการคิดอย่างมีวิจารณญาณ อย่างไรก็ตามการมุ่งเน้น และวิธีการของทั้งสองวิธีแตกต่างกัน การเรียนรู้เชิงรุก (Active Learning) เน้นกิจกรรมเชิงโต้ตอบที่มีส่วนร่วมกับนักเรียนในกระบวนการเรียนรู้ ในขณะที่ความไวของปัญหา (Problem Sensitivity) มุ่งเน้นไปที่การพัฒนาทักษะเพื่อคาดการณ์ปัญหาที่อาจเกิดขึ้นและเชิงรุก ทั้งสองวิธีใช้วิธีการสอน และกิจกรรมที่หลากหลาย เพื่อดึงดูดนักเรียนในระดับต่าง ๆ ของอนุกรมวิธานของ Bloom แต่กิจกรรมและวิธีการเฉพาะที่ใช้นั้น ผู้สอนควรมีการปรับให้เหมาะกับจุดสนใจเฉพาะของแต่ละวิธี
ตัวอย่างการออกแบบการสอนทักษะความไวของปัญหา (Problem Sensitivity) ในชั้นเรียนตามแนวทางของ Bloom’s Taxonomy
1. กิจกรรมเพื่อการจดจำ (Remembering) เริ่มชั้นเรียนด้วยการสนทนาสั้น ๆ เกี่ยวกับสถานการณ์ที่นักเรียนอาจประสบปัญหาที่อาจป้องกันได้ด้วยการมองการณ์ไกลที่ดีขึ้น ผู้สอนเปิดโอกาสให้นักเรียนจดบันทึกประสบการณ์ของนักเรียนลงในสมุดบันทึก หรือบนแผ่นกระดาษใบงาน หรือใบความรู้
2. กิจกรรมการสร้างความเข้าใจ (Understanding) แนะนําแนวคิดของความไวของปัญหา และวิธีที่จะช่วยให้นักเรียนได้คาดการณ์ และหาทางป้องกันปัญหาที่อาจเกิดขึ้น อาจใช้กรณีศึกษา และยกตัวอย่างในชีวิตจริงเพื่ออธิบายแนวคิดโดยละเอียด
3. กิจกรรมการนำไปใช้ (Applying) แบ่งนักเรียนออกเป็นกลุ่มเล็ก ๆ และให้สถานการณ์ที่แตกต่างกัน โดยออกแบบกิจกรรมที่เน้นให้นักเรียนต้องคิดเชิงรุก และคาดการณ์ปัญหาที่อาจเกิดขึ้น ผู้สอนกระตุ้น และส่งเสริมให้นักเรียนในแต่ละกลุ่มจัดทํารายการปัญหาที่อาจเกิดขึ้น และแนวทางแก้ไขสำหรับสถานการณ์ที่กำหนด
4. กิจกรรมการวิเคราะห์ (Analyzing) ให้แต่ละกลุ่มนําเสนอสถานการณ์ และปัญหาที่อาจเกิดขึ้นและแนวทางแก้ไขที่นักเรียนระบุ ผู้สอนกระตุ้น และส่งเสริมการอภิปรายในชั้นเรียน และการวิเคราะห์สถานการณ์ต่าง ๆ และปัญหาที่อาจเกิดขึ้น
5. กิจกรรมการประเมินผล (Evaluating) ผู้สอนออกแบบกิจกรรมที่ส่งเสริมให้นักเรียนได้ประเมินประสิทธิผลของแนวทางแก้ไขที่เสนอโดยแต่ละกลุ่ม และระบุข้อจํากัด หรือข้อเสียที่อาจเกิดขึ้น
6. กิจกรรมการสร้างสรรค์ (Creating) ให้นักเรียนทำงานเป็นรายบุคคล หรือเป็นกลุ่มย่อย ๆ เพื่อพัฒนาแผนปฏิบัติการสําหรับสถานการณ์ที่ตนเองเลือกซึ่งในขั้นนี้นนักเรียนจะได้ใช้ทักษะความไวของปัญหาที่นักเรียนได้เรียนรู้ ในขั้นนี้นักเรียนควรจะระบุปัญหาที่อาจเกิดขึ้น และหาแนวทางแก้ไขที่สร้างสรรค์เพื่อป้องกันปัญหาเหล่านั้นได้
7. การไตร่ตรอง (Reflecting) ผู้สอนควรจบชั้นเรียนด้วยแบบฝึกหัดการไตร่ตรองสั้น ๆ ซึ่งนักเรียนจะสามารถแบ่งปันความคิดเกี่ยวกับความสําคัญของความไวต่อปัญหา และวิธีที่นักเรียนได้วางแผนที่จะใช้ทักษะที่นักเรียนได้เรียนรู้ในชีวิตประจําวัน
ด้วยการใช้ระดับต่าง ๆ ของ Bloom’s Taxonomy แผนการสอนนี้ออกแบบมาเพื่อให้นักเรียนมีส่วนร่วมในการเรียนรู้แบบเชิงรุก และช่วยให้นักเรียน ได้พัฒนาทักษะความไวต่อปัญหาผ่านกิจกรรม และวิธีการที่หลากหลาย
ซึ่งทักษะนี้จะตอบโจทย์ด้านที่ 2 ด้านผลลัพธ์การเรียนรู้ของผู้เรียน ตัวชี้วัดที่ 3 ผลงานหรือผลการปฏิบัติสะท้อนความสามารถ ในการเรียนรู้ (Cognitive Abilities) ตามวัยและลักษณะของผู้เรียน ในข้อย่อยที่ 4) กระบวนการคิดเชิงเหตุผล หรือการให้เหตุผลเชิงตรรกะ จากทั้งหมด 5 ข้อ ดังนี้
1) ความยืดหยุ่นในการคิด หรือการคิดเชื่อมโยงสิ่งต่าง ๆ
2) ความคิดสร้างสรรค์ หรือการคิดเชิงนวัตกรรม
3) กระบวนการสืบเสาะหาความหมาย หรือกระบวนการตัดสินใจ
4) กระบวนการคิดเชิงเหตุผล หรือการให้เหตุผลเชิงตรรกะ
5) กระบวนการคิดเชิงระบบ
ลองนำมาพิจารณาเพื่อนำไปใช้สอนกันครับ
ดร.อนุศร หงษ์ขุนทด
ID Line : Musicmankob
Comments
Powered by Facebook Comments
